sempozyum_bildiri_kitabi

KALBİYE TANSEL (1913‐2001) BİR CUMHURİYET KADINI
Aysıt TANSEL *
Bu yazı Kalbiye Tansel’in doğumundan (1913) İstanbul Üniversitesi mezuniyetine (1939) kadar olan
dönemi kapsamaktadır. Öğretmenlikle geçen daha sonraki yaşamı başka bir yazının konusu olacaktır.
Bu yazıdaki bilgilerin ve aktarmaların tamamının birincil ve tek kaynağı Kalbiye Tansel’in kendisidir.
Bu bilgiler ve aktarmalar Kalbiye Tansel’in ölümünden önce kendisi ile yapılan konuşmalardan
derlenmiş ve aktarılmıştır. Bu yazıyı hazırlarken beni yüreklendiren ve görüş bildiren İlyas Halil, Birsen
Talay Keşoğlu ve Nilüfer Mizanoğlu Reddy’ye çok tesekkür ederim.
Ön Bilgi
Kalbiye Tansel 1913’te İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Türkoloji
Bölümü’nü 1939’da bitirdi. Cumhuriyetin ilk öğretmenlerinden oldu. Birçok kentte 36 yıl Türkçe, Türk
Dili Edebiyatı ve Fransızca öğretmenliği yaptıktan sonra emekli oldu. Emekliliğini Ankara’da geçirdi.
Her gittiği yerde Atatürk’ün ve Cumhuriyetin eşsiz düşünce ve ideallerini öğretti ve yaydı. Her zaman
çevresine faydalı olan, varlığını ve bilgisini çevresi ile paylaşan çok cömert bir kadındı. Yaşamı
boyunca iki şeye çok önem verdi. Birincisi eğitime verdiği önem idi. İkincisi ise kadınların
aydınlanmasına verdiği önem idi. Bu iki kavramın Cumhuriyetin gelişmesi ve ilerlemesi için çok önemli
olduğunu her zaman vurguladı. O yaşamı boyunca bir eğitim neferi idi ve her zaman kadınlarla
dayanışma içerisinde oldu. Bütün yaşamı boyunca bu konuda çalışmaktan gurur duyduğunu ve bunun
yaşamına anlam kazandırmış olduğunu her zaman belirtti, her zaman söylemekten geri kalmadı ve bu
yolda büyük uğraş verdi. İşte bu yüzden Kalbiye Tansel, Cumhuriyete kanat geren bir kadındı.
İstanbul’da Tekkede Doğum
Kalbiye Tansel, İstanbul’da Unkapanı’ndaki Şazeli Tekkesi’nde doğdu. Babası tekkenin son şeyhi
Salih Efendi idi. Tekke Mevlevilik düşüncesine yakın, hümanist bir tekke idi. Salih Bey şair ruhlu bir
adamdı, şiir yazıyordu. Kendisine bakan ve çok iyi büyüten bir arap dadısı vardı. Salih Bey çok iyi bir
eğitim görmüştü. Arapça, Farsça ve Fransızca biliyordu. Fransa’da iki ay kalmıştı. Müthiş bir müzik
yeteneği vardı. Keman, kanun, ud ve piyano dahil bir çok müzik aletini çok iyi çalıyor ve aynı zamanda
bu aletlerin tamirini de yapıyordu. İstanbul’da bu konuda kendisini arayan ve başvuran pek çoktu.
Salih Bey’in ilk eşi Ayşe‐Mediha Hanımdan Saliha adlı bir kızı vardı. Salih Bey’le ikinci eşi Şaziye
Hanım’ın ilk çocukları da bir kız çocuğu idi. Doğumunu törenlerle kutladılar. Salih Bey, “Bu çocuğu
ruhum gibi seviyorum.” diyerek çocuğun adını “Ruhiye” koydu. İki yıl kadar sonra doğan ikinci çocuk
da bir kız çocuğu idi. Yine törenlerle kutlandı. Salih Bey “Bu çocuğu kalbim gibi seviyorum.” diyerek
çocuğun adını “Kalbiye” koydu.
Salih Bey ileri görüşlü bir adamdı. Kızları, Ruhiye ve Kalbiye’nin doğumu onu mutlu etmiş
törenlerle kutlamıştı. Fakat Salih Bey Tekke’de şeyhliği sürdürecek bir erkek evlat istiyor, bekliyordu.
Fakat üçüncü çocuk da bir kız çocuğu idi. Yine törenlerle kutlandı. Bu defa, Salih Bey’in annesi Naciye
Hanım araya girdi ve oğluna dedi ki: ”Sen tanrıya karşı asi davranıyorsun. Çocuklarına atalarının
adları yerine acayip adlar veriyorsun. Atalarını onurlandırmıyorsun. Tanrı da seni cezalandırıyor. Erkek
evladın olmuyor. ” Bunun üzerine Salih Bey üçüncü kız çocuğuna annesini adı olan “Naciye” adını
verdi. Daha sonra doğan dördüncü çocuk bir erkek çocuktu. Bu çocuğun doğumu da kız çocuklarında
olduğu gibi törenlerle kutlandı. Bu çocuğa ailede geleneksel bir ad olan “Şem’i” adı verildi. Salih Bey
bir erkek evlat sahibi olmanın mutluluğunu yaşıyordu.
*
Middle East Technical University, Department of Economics.