sempozyum_bildiri_kitabi

olarak değişiklik gösterir. Anlatının neyi anlattığı sorusu bu aşamada önemli bir soru olarak ortaya
çıkar. Deneyim anlatının içindedir ama anlatının deneyimden ibaret olduğunu söylemek olanaklı
değildir. Çünkü tıpkı kitaplardan ve okuldan öğrendiğimiz geçmiş tarihsel olaylar ya da bize anlatılan
çocukluk anılarımız gibi, deneyimlemediğimiz şeyler de anlatılar içinde bulunur. Öte yandan anlatısal
ve deneyimsel olan bir arada öznelliğe dâhildir. İşte anlatılara dayanan sözlü tarihi ilginç ve özgün
kılan budur. Anlatı geçmişin kendisini değil temsillerini sunar. Bu temsiller tarihsel, toplumsal ya da
kişisel biçimlerde farklılaşmış ya da farklı düzeylerde bir arada bulunabilir. Kadın otobiyografilerinin
erkek otobiyografileriyle karşılaştırıldığında tipik olarak konusuz, temasız ya da odaksız olduğu
vurgulanır. 7 Bu durum kadın deneyimlerine tutulmuş bir ayna olarak kadın anlatılarının ontolojik
farklılığından kaynaklanmaz. Dahası toplumsal cinsiyete dayanarak yapılan bu türden genellemelerin
tüm kadınlar ya da tüm erkekler için geçerli anlatısal biçimlere karşılık gelmeyebileceği hesaba
katılmalıdır. Örneğin Cumhuriyetin öncü kadınlarının anlatıları epik nitelikleri nedeniyle erkek
anlatılarıyla ortaklıklar taşısa da görünür kıldığı deneyim alanının kadınların modernleşmesinin
tarihsel ve toplumsal çerçevesini oluşturması nedeniyle kolayca uyarlanabilecek her türlü
genellemeyi aşar. 8 Dolayısıyla anlatıların toplumsal iktidar ilişkileri içinden çıktığını bir kez daha
vurgulamak istiyorum. Üstelik epik anlatı biçimlerinin toplumsal iktidar ilişkilerinin daha kapsamlı bir
kavranışı içinden ortaya çıktığını da akılda tutmak gerekir. Gerçekleştirdiğim görüşmelerde aktarılan
anlatılardan biri olan böylesi bir örnek olarak Semra Özal’ın anlatısı doğrudan ifade biçimlerinin altını
çizdiği bağımsız bir kadın sözünü kurmaya yönelik özgün vurgusunun yanı sıra, epik niteliklerinin de
neredeyse mitik bir geçmiş yaratmaya varan oldukça baskın bir tonda öne çıktığı bir anlatıdır. Her
hâlükârda bellek geçmiş olayların pasif istifi değil, aktif bir anlam yaratma süreci, yani bizzat öznelliğin
iş başında olduğu bir yerse, anlatıların gerçeklikten farklı biçimler alması, gerçeğin gizlenmesi ya da
değiştirilmesi sözlü tarihçilere göre deneyimin değersizleştiği değil belirginleştiği bir noktaya ışık
tutar. 9
Feminist bakış açısı feminist bilginin zorunlu ve meşru zemini olarak kadınların deneyimine
ayrıcalık verir. Feminist bakış açısı teorisinin en güçlü ve geçerli yanını oluşturan bu
kavramsallaştırmanın aynı zamanda en çok eleştirilen ve teorinin en zayıf kalan yanı olması
şaşırtıcıdır. Kadınların ezilme deneyimi cinsiyete dayalı iktidar ilişkilerini anlamak ve dönüştürmek için
hareket noktası olarak kabul edilmiştir. Her ne kadar deneyim yerine farklı ve çoklu deneyimlere
dikkat çeken çoğul bir ifade olan kadın deneyimleri kavramı tercih ediliyor olsa da bu
kavramsallaştırma deneyimi nasıl anlamak gerektiği konusundaki sorunlardan kurtulamaz. 10
Kadınların cinsiyete dayalı iktidar ilişkileri içinde tek deneyim biçiminin ezilme olmayabileceği, ya da
ezme ve ezilme pratiklerinin basitçe erkek ve kadın cinsiyet kimliklerine denk düşmeyebileceği ya da
cinsiyetin iktidarına direnmede kadınların tek başına olmayabileceği gibi eleştiriler bu sorunun bir
yönünü oluştur. Daha güncel bir perspektiften feminist post yapısal kuramın alana yönelttiği
eleştirilerin bir sonucu olarak kimlikler siyaseti böyle bir temele dayanır. Sorunun diğer tarafında
deneyimi ilişkisel ve inşacı bir tarzda anlamaya yönelik çabaların yöneldiği deneyim sahibi özneler
meselesi yer alır. Toplumsal cinsiyetin nesnel kategoriler içinde işleyen verili bir yapının ötesinde,
toplumsal öznelerin eylemlilikleriyle kurulduğu kabul edildiğinde, belirli deneyimlere sahip belirli
özneler yerine, deneyim yoluyla kurulan özne konumlarından, toplumsal öznelerden bahsetmek
gerekir. 11 Türk modernleşmesinin cinsiyet rejimini anlamak için lider eşlerinin öznel deneyimlerine
bakmak, ayrı ayrı hem yaşanan cinsiyet kimliği, hem atfedilen cinsiyet rolü hem de bu ikisi arasındaki
bağlar bakımından modernleşmenin özgürleştirici olduğu kadar tahakküm edici sonuçlarını görmeyi
sağlar. Bunu mümkün kılan modernleşmenin cinsiyet deneyimine bakmak ve bu deneyimin
varsayımsal bir tanımını yapmak yerine kurumlar, zihniyetler ve pratikler yoluyla içini doldurmaya
çalışmaktır. Araştırmamın bir parçası olarak Rahşan Ecevit’le gerçekleştirdiğim görüşmeler bunun
çeşitli örneklerini sunması bakımından ilgi çekicidir. 1923 doğumlu olan Rahşan Ecevit’e
Cumhuriyet’in ilk kuşağı olmak, başkent Ankara’da genç bir kız olarak yaşamı ve aile ilişkileri hakkında
sorular sorduğumda Bülent Ecevit söze girmiş ve büyük şehirler ve Anadolu arasındaki farklardan,
Ankara’nın Cumhuriyet Türkiye’sinin damgasını taşıyan, bozulmamış bir şehir olduğundan
bahsetmeye başlamıştı. Rahşan Ecevit onun sözünü kesip: