sempozyum_bildiri_kitabi

Hâkim kültürel dağarcıkta ise meslek sahibi kadın imajı, kadının bireysel özgürlüğünden çok daha
fazlasını ifade etmektedir. Kadınlar sahneye çıktıklarında seyircilerin alkışladıkları, kadınların bireysel
başarıları değil vücut verdikleri düşünülen devlet ideolojisidir. Ancak, kadınlar var oluşlarının soyut bir
sembole indirgenerek araçsallaştırılmasına her zaman basitçe boyun eğmezler:
Bir Piyes Yazalım dediğimiz oyunun sergilendiği ilk gece geliyor aklıma. Yıl 1952…
Ankara… Alkışlar dinmek bilmiyordu… Aynı sahnede ben, beş altı yıldır pek çok başka oyun
da izlemiştim… Bizim oyunumuz gördüğüm oyunlarından hepsinden daha iyi değildi. Yine
de en büyük alkış payının bize ayrılmış olduğunu görüyordum. Bir şey sezmiştim. Bu sezinin
itisiyle selama çıkmamakta direttim. Galiba, alkışlardan yarısından fazla bizim birer ‘genç
kız’ olmamıza idi. Hem genç, hem yerli oyun “kadın yazarı.” … Alkışlanan herhalde resmi
ideoloji idi. 24
1950’lerde radyoda çalışmaya başlayan kadınların hayat hikâyelerinin de gösterdiği gibi, kadınlara
kamusal yaşamda var olma hakkı devlet elitleri tarafından “altın tabak”ta sunulmamıştır. Aksine,
özellikle daha “taşralı” kökenlerden gelenler, Cumhuriyetin kâğıt üzerinde kadınlara sunduğu eğitim
ve iş olanaklarından yararlanabilmek için, evdeki ataerkil otoriteye karşı bireysel mücadeleler vermek
zorunda kalmışlardır. Ailelerinin erkek üyelerinin, kadınların ev dışındaki hayata aktif katılımına
saygısını kazanabilmek hiç de kolay olmamıştır ve kadınların bu yöndeki çabası, zaman içinde aile
içindeki erkek‐egemen ilişkileri görece dönüştüren bir etki yaratmıştır. Bu açıdan kadınların mesleki
hayatlarını anlamlandırırlarken altını en fazla çizdikleri şey, radyoda çalışmanın kendilerine sunduğu
bireysel güçlenme ve özgürleşme hissidir.
Öte yandan, feminist tarih incelemeleri Cumhuriyetçi erkek seçkinlerin kamu sektöründeki
mesleklerde çalışan kadınlara hoşgörüyle yaklaştıklarının ve onlara bir “baba” gibi yardım eli
uzattıklarının altını çizerler. Bu açıdan, radyoda çalışan kadınların hikâyelerine bakarsak, bu pederşahi
korumanın iki farklı yüzü olduğunu söyleyebiliriz; şöyle ki, bir yandan erkek seçkinler kadınları mesleki
hayatlarında ilerlemeleri için desteklemiş ve teşvik etmişlerdir. Diğer yandansa, “eğitici” figürler
olarak, kadınları mesleki alan içinde disipline etme görevini üstlenmişlerdir. Dahası, kadınların
radyoevi dışındaki röportajlarda ya da canlı yayınlarda görevlendirilmemesi örneğinin gösterdiği
üzere, toplumsal cinsiyet ideolojisi bu disiplin sürecini belirlemiştir.
Ancak, hikâyelerinin de gösterdiği gibi, kadınlar erkek çalışma arkadaşlarının otoritesine her zaman
sessizce boyun eğmemişlerdir. Çalışma mekânlarının radyo eviyle kısıtlanmasına karşı çıkarak,
mesleki görevleri gereği radyoevi dışında da bulunma yetkisini kazanmışlardır. Cumhuriyet rejiminin
toplumsal cinsiyet ideolojisine meydan okumak da kadınlara yabancı bir durum değildir. Kamusal
alandaki zor mücadelelerden geçerek elde ettikleri varlıklarının modernleşme atılımının edilgen bir
sembolü olarak “Türk kadını” kategorisine indirgemesine sahneye çıkmayarak, yani bu oyunda yer
almayarak karşı koyarlar. Bu tekil örnekler, meslek sahibi kadınların ataerkil otoriteye direnişi
hakkında bir genellemeye gitmek için yeterli değildir. Ancak kadınların yaşam öykülerinin tarih
yazımına yaptığı en önemli katkılarından biri de, “büyük anlatı”larda görülmez ve duyulmaz olan
direniş potansiyelinin açığa çıktığı örnekleri ortaya koymalarıdır.
Keywords: Woman, Radio, Media, Broadcasting
Dr. Özlem Akkaya
Yeditepe University,
Faculty of Communication,
Department of Public Relations and Publicity.
ozlemakkaya@outlook.com.tr