sempozyum_bildiri_kitabi

KİMLİK TARTIŞMASI EKSENİNDE MISIRLI BİR FEMİNİST: HUDA
SHAARAWI
Cansu ABACI *
Etnik köken, din, kültür gibi konularda aynı kalıba sokulamayan Ortadoğu ülkelerinin ortaklıkları,
paylaştıkları sömürge geçmişleridir. Bir zamanlar Batının arka bahçesi olan ülkelerin yönetimleri, dış
politikaları ve iç siyasetleri bağlı oldukları devletler tarafından idare edilmiş; böylelikle sömürgecilik ve
kültürel değerler oryantalist bir yaklaşımla kurumsallaştırılmıştır.
Çalışmamın odak noktası olan Mısır da, bir Ortadoğu ülkesi olarak benzer bir geçmişe sahiptir.
Birçok milletten insanı bünyesinde barındıran Doğu vilayetlerinin idaresi Osmanlı İmparatorluğu için
de hiçbir zaman kolay olmamıştır. Bu nedenle en önem verilen eyalet olan Mısır’a, Mısır’ın içinden bir
hidiv atamayı resmi bir politika haline getiren Osmanlı’nın aksine İngiltere, Doğu’ya hakim olmak, onu
yeniden kurmak ve onun amiri olmak için 1 olsa gerek önemli mevkilere İngiliz idarecileri ya da kendi
değerlerine yakın memurları atamış, Süveyş Kanalı gibi önemli ekonomik değerlerin işletme hakkını
İngiliz şirketlere vermiş, batı değerlerini benimsemiş okullar açmıştır. Tüm bunlar zamanla ülkede
kimlik problemini ortaya çıkarmış; dahası İngilizlerin baskıcı ve jakoben yaklaşımı Mısır halkının kendi
topraklarında kendilerini misafir gibi hissetmelerine neden olmuştur.
I. Dünya Savaşının akabinde İngilizler halk direnişleriyle karşılaşmaya başlamıştır. Bunda
Kahire’deki Fransız hukuk fakültesinden mezun olmuş, kırsal kökenli ancak servetini ve sosyal
statüsünü Avrupalılaşmış bir avukat ve yargıç olarak elde ettiği söylenen Saad Zaglul’un etkisi büyük
olmuştur. Mısır’ın tam bağımsızlığını ilk defa dile getiren ve bunun için tüm ülkeyi dolaşan Zaglul,
Mısır tarihinin en çok desteklenen siyasal partisi El Vafd Partisi’nin de kurucuları arasındadır.
Mısır’ın tüm probleminin tam bağımsızlık, anayasa ve parlamento olduğunu savunan Zaglul ve
arkadaşlarının sabırlı politikaları, 1922’de Mısır’ın tek taraflı bağımsızlığını ilan etmesiyle
sonuçlanmıştır. Görüşmeler neticesinde İngiltere Mısır’ın tam bağımsızlığını değilse de meşrutiyet
idealini desteklemiş ve böylelikle kendisine bağlı bir kralın varlığını koruma altına alarak Mısırlılara
demokrasi oyunu oynamalarına izin vermiştir. Zira ne de olsa Doğu Batının kötü bir taklidi olmaktan
öteye gidemeyecek ve Batı her halükarda daha zayıf olan Doğu üzerinde tahakküm sağlayacaktır. 2
Böylelikle 1923 yılında anayasa ilan edilmiş ve 1924’te de ilk parlamento seçimleri gerçekleştirilmiştir.
Bu, ülke tarihinde ilk defa Avrupa model alınarak bir parlamenter sistem oluşturmaya yönelik ilk
adımdır.
Halkın %90’ının oyunu alarak parlamentodaki sandalyelerin çoğuna sahip olan Vafd Partisi bir süre
sonra baştaki popülerliğini yitirmeye başlamıştır. Parti kurucularının Avrupa’da eğitim almış şehirli
politikacılardan oluşması, Mısır’da halk üzerinde etkin bir güce sahip olan yerel iktidarların
parlamentoya etkilerinin sınırlılığı, demokratik örgütlenme içerisinde öz kimliklerini oluşturmak
yerine otoriter eğilimler sergilenmesi, muhalif partilerin görüşlerinin önemsenmemesi,
kadrolaşmanın artması Vafd’in zamanla halktan kopmasına neden olmuştur.
Dini değerlerin ve yaşam tarzının inkâr edilemeyeceği Mısır’da Vafd yöneticilerinin Avrupa
değerlerini güzellemeleri ve halka benimsetmeye çalışmaları, kimlik probleminin tartışılmaya
açılmasından feminist hareketin sorgulanmasına kadar olan sancılı bir süreci başlatmıştır. Liderlerin
rasyonel sebeplerle Avrupa uygarlığının İslami düzenden üstün olduğu inancını yerleştirmeye
çalışmaları Mısır toplumun şiddetli bir sarsıntıya uğratmıştır. Darwinizmden, sosyalizme, feminizmden
Freudizme kadar Avrupa kökenli fikirler, dönemin gazetelerinde yaygın bir şekilde yer almıştır. 3
Bağımsızlığını kazandıktan sonra, Batıdan ve Batıyı temsil eden her türlü fikir, kurum ve
değerlerden arınmak isteyen Mısırlılar, Avrupa’yı ifade eden her türlü ideolojiyi, akımı, hareketi
şeytanlaştırmıştır. Bu nedenle halk, emperyalizmi değil ama batılı değerleri savunan ve zaman zaman
İslami değerlerden de üstün tutan yönetime karşı temkini elden bırakmamıştır. Avrupa menşeli
akımların Doğudaki etkisinin bu kadar kısır ve kontrollü olmasının temel sebebini de halkın bağımsızlık
*
İstanbul Esenyurt University, Department of Social Services