sempozyum_bildiri_kitabi

BİREYSEL GÖRÜŞMELER VE GRUP GÖRÜŞMELERİNDE KADIN
ANLATILARINI ANLAMAK VE BİRLİKTE KONUŞMAK
Belkis KÜMBETOĞLU*
İnci USER**
Bu sunumun amacı kadın anlatılarını analiz eder ve raporlarken dikkatimizi çeken kimi hususları ve
anlatıcının hayat hikayesinin bir araştırmanın verisi haline geliş sürecine ilişkin duyarlılıklarımızı
tartışmaktır. Niteliksel araştırma sürecinde veri birlikte konuşarak, paylaşarak ve etkileşim içinde
oluşturulur. Amaç, görüşülen kişinin bakış açısının ortaya konması, deneyimlerinin anlaşılması ve
onun anlatımına sadık kalınarak aktarılmasıdır. Öte yandan araştırmacı da bu sürecin önemli bir
parçasıdır ve onun nelere nasıl duyarlılık gösterdiği de önem kazanmaktadır.
Hangi veri oluşturma tekniğini ve hangi analiz tarzını seçersek seçelim, niteliksel yöntemin belli
bazı ilkeleri ve özelliklerine bağlı kalarak çalışmamız gerekir. Literatürde niteliksel araştırmanın
niteliğini yükseltmek üzere, güvenilirlik ve geçerlikle ilgili bir çok kriter ileri sürülmüştür. Kimi
araştırmacılar da, niceliksel yöntemde yapıldığı gibi kriterler ve standartlar dayatmak yerine daha
esnek ve bağlamsal olarak anlamlı ölçütlerin niteliksel yöntem için daha uygun olacağını
önermişlerdir. 1
Niteliksel yöntem için önerilen nitelik kriterlerinden biri güven duyulabilirliktir. Gerçeklik araştırma
katılımcısının içinde bulunduğu bağlam ve onun bilincindeki anlam ile oluşur. Güven duyulabilirlik
katılımcının oluşturduğu gerçeklik ile araştırmacının bunu ifade ediş biçiminin örtüşmesi halini ifade
eder. 2 Bu nedenle gerçekliğin bütüncül, oldukça ayrıntılı yorumuna dayanan analiz katılımcının daha
önemli ve büyük bir rol oynadığı bir sürece dönüşmektedir. Analiz sonrası oluşturulan veri bütünü
hem araştırmacının hem de araştırmaya katılanların birlikte inşa ettikleri bir metindir. Gerçekliğin
ayrıntılı tanımlamasını içeren katılımcı anlatılarının özenle ve asıllarına bağlı kalınarak yansıtılması,
araştırmanın kalitesinin de belirleyicisidir.
Daha nitelikli araştırmalar için yöntemsel tartışmalar sürse de, bazı ilkeler ve yaklaşımlar
vazgeçilmezdir. Bunların en öncelikli olanları bütüncül yaklaşım, öznellik, öznelerarasılık,
düşünümsellik, tarihsellik, bağlamın önemi, süreç odaklılık, katılımcının bakış açısına saygı ve sadakat,
çoklu gerçekliklerin kabul edilmesi şeklinde sıralanabilir. 3
Bu ilkelerin bilinmesi, gereklerinin araştırma anında otomatik olarak yerine getirilebileceği
anlamına gelmemektedir. Örneğin, araştırmacı katılımcıların bakış açısına sadakat göstermeyi
amaçlar, ancak, görüşme metinleri yeniden okunduğunda çoğu zaman mülakat sorularının katılımcıda
o an amaçlananın dışında çağrışımlar yaratabildiği ya da katılımcının soruya kısa bir yanıt verdikten
sonra kendi gündemi üzerinde konuştuğu farkedilebilir. Böyle durumlarda katılımcıyı iyi dinleyip
konuşmayı onun ağırlık verdiği temalar üzerinden sürdürmek ve çok önemli ipuçlarını yarıda
kesmemek araştırmacının becerisine kalmıştır. Araştırmanın gündelik gerçeği içinde araştırmacılar
dikkatsizlik, görüşmenin aşırı uzayacağı ve amaçlanan konulara odaklanamayacağı kaygısı ya da
yorgunluk gibi çok insani haller nedeniyle anlatıyı sürekli yönlendirebilir ve katılımcının odaklandığı
meseleleri kaçırabilir. Bu durumda katılımcının bakış açısının yansıtılması ilkesi de tam karşılığını
bulamayabilir. Anlatılan, araştırmacının zihnindeki plana uyacak, ama katılımcının gerçek meselesi ve
mesajını yansıtamayacaktır.
Veri oluşturma sürecinde alanın güçlüklerinden, araştırmacının pratik sorunlarından ya da sınırlı
becerilerinden kaynaklanan sorunlar verilerin metne dönüştürüldüğü aşamada farkedilerek, kimi
metinler ‘fire’ sayılabilir, ya da kimi görüşmeler yinelenebilir, hatta örneklem genişletilebilir. Ancak,
böyle önlemler analiz ve raporlama aşamalarında ortaya çıkabilecek tüm sorunları ortadan kaldırmak
için yeterli değildir.
*
Marmara University, Department of Sociology, İstanbul – Turkey
**
Marmara University, Department of Sociology, İstanbul – Turkey