sempozyum_bildiri_kitabi

Sol en önde oturan Ramazan (erkek evlatlıklardan), yanında sırası ile İzzet Dayım ve Semiha Teyzem. Arkada çerçeve içindeki ise teyzemi
büyüten Fatma Abası. (Vecihe Zaman’ın annesi Günaç Hanım’ın baba tarafı Bayoğlu Ailesi fotoğraf arşivinden)
Ailede kız çocukların yer edinmeleri, statülerinin yükselmesi ve aile tarihinde adlarının anılması sık
rastlanan bir durumdur. Eğer çocuk akıllı ise, eğitilmeye ve terbiyeye girmeye müsait ise evin
hanımının can yoldaşı, akıl danesi, sırdaşı konumuna kendiliğinden gelmekte ve bazen has evlatların
bilmediği olaylara vakıf olup ailenin sırlarını mezara kadar götürebilmektedirler.
Antalya Kent Müzesi araştırmacılarından Evren Dayar’ın “Antalya’da Çocuk İcarları”
makalesinden 17 anladığımız kadarı ile 19. Yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı İmparatorluğu’nda
çocuk icarlarının arttığı iddiası nüfus tahrirleri aracılığıyla da doğrulanmaktadır. 1885 ile 1907 yılları
arasında kalan dönemde “evlatlık” nüfusu üç misli artmıştır. Ferhunde Özbay bu artışın köle
nüfusunun azalmasıyla açıklanabileceğini belirtmiş, varlıklı konaklara icar edilen bu çocukların
kölelerin gerçek devamcıları olduğunun altını çizmiştir. 18
19. yüzyılın başında siyah köle istihdamının yasaklanmasının ardından artan evlatlık alımı, süresiz
olarak efendilerinin keyfine ve iyi niyetine terk edilen çocukların ev içindeki konumu ve kullanımı
konusunda bize yeteri kadar bilgi vermektedir. Girit göçmenlerinin mübadelenin ardından fakr‐u
zaruret sebebi ile anlaşma metni ile icar ettikleri çocukları ise genellikle Rodos, Girit, Selanik gibi uzak
yerlere tayin olan devlet memurlarının, evde eşlerine yardım edecek, yarenlik yapacak, çocukları ile
ilgilenecek çalışanlar olarak verilmiştir. 19
Antalya’nın yerli ailelerinin evlatlık alma ve yetiştirmeleri sosyal hayata da katkı sağlamış ve küçük
bir kasaba dahi olsa Antalya’nın eşraf hanımlarının evdeki işlerin aksamaksızın işleyişinin
sağlanmasının ardında renkli bir sosyal yaşam sürmelerine imkan tanımıştır. Lülü ailesinde evlatlık
alma ve yetiştirme adeti, 1970’li yıllarda son bulmuştur. Ancak, Ömer Efendi’nin en büyük kızı Mediha
Hanım’ın Konağı’na gelen iki Aksekili küçük kızın, zekaları sayesinde ailede edindikleri yer ilginç bir
öykü olarak Lülü ailesinde anlatılagelir; Vecihe Zaman aktarıyor:
Dudu ve Zeynep geldiklerinde her ikisi de beş yaşlarındadırlar. Mediha Hanım hangi
kızın kendisine uygun olduğunu anlamak için onları bir sınava tabii tutarak gözlerini
kapattırır ve odanın içinde bir şey saklar. Daha sonra da onlardan sakladığı eşyayı
bulmalarını ister. Söyleneni aynen yapıp gözlerini sımsıkı kapayan Dudu arayıp dururken,
parmaklarının arasından Hanım'ı seyreden Zeynep yitiği kısa zamanda bulup çıkarır.
Mediha Hanım, tahminlerin aksine, Zeynep'i kendine ayırarak Dudu'yu küçük kardeşi
Ahmet Bey'e gönderir. Dudu Aba anneannemle aynı yaşta ve aynı huyda olan ve hayatı
boyunca onun can dostu olarak kalacak olan karakter olarak Ahmet Bey'in konağında
yerini almıştır.
Gelelim Zeynep'e; ailedeki adıyla Zeynep Aba’ya. Aynı akla ama daha fazlaca hinliğe ve
cerbezeliğe sahip bir karakterle Mediha Hanım'ın tam gönlüne göre olarak yetişip ilkokulu