sempozyum_bildiri_kitabi

SİMONE DE BEAUVOİR’IN OTOBİYOGRAFİSİNDE KENDİ – ÖTEKİ
İLİŞKİSİ
Ceylan ÇOŞKUNER *
Kendi bilincinin yabancı bir bilinçle yüzleşmesine dayanan kendi‐öteki arasındaki ilişki, XX. Yüzyılda
varoluşçu filozoflar tarafından gündeme getirilerek varoluşçu felsefenin ana sorunlarından biri
olmuştur. Kendi‐öteki ilişkisiyle ilgilenen Beauvoir da edebi ve felsefi yazılarının genelinde bu sorun
üzerinde durmuştur. Konuk Kız, Başkalarının Kanı, Pyrrhus ile Cineas ve Belirsizlik Etiği bu ilişkiye
vurgu yaptığı çalışmalarıdır. Ayrıca otobiyografi ve anı türlerinde yazdığı Bir Genç Kızın Anıları,
Koşulların Gücü I‐II, Olgunluk Çağı I‐II eserlerinde bu ilişkinin kendi yaşamındaki somutlaştırmalarını
görmek mümkündür. Bu çalışmamızda da Beauvoir’ın bu ilişkiyi kendi yaşamından hareketle
felsefesinde nasıl yorumladığı ve bunu eserlerinde nasıl yansıttığı üzerinde durulacaktır.
Beauvoir’a göre, özgür olmakla kendi olmak tek ve aynı anlama gelir. 1 Bu görüş, felsefesinde kendi
“Ben”ini ön plana çıkaran bir anlayış geliştirmesine yol açmıştır. Bireyin yalnızlığını çok yönlü biçimde
yaşayan Beauvoir’ın bu bakımdan, düşüncesinin merkezine –önceleri– kendi Ben’ini oturtması
şaşırtıcı değildir. Ben’i, diğer her şeyin etrafında döndüğü odak noktası olarak görür. 2 Ayrıca, “Ben’i
başka olanla birleştiren bağı yalnız ben yaratabilirim. Yarattığıma göre ben bir nesne değilim,
kendimden başka olana doğru giden, kendimi aşan bir tasarıyım, bir aşkınlığım, yücelmeyim” 3 derken
de bu “ben merkezli” anlayışı diğer insanlarla ilişkilerinde de ön plana çıkarmaktadır.
Beauvoir, insanlarla ilişkilerinde Sartre’la olan sıkı bağı dışında oldukça mesafelidir. Bu konuda
“ötekinin varoluşu benim için her zaman bir tehlike oluşturdu ve bu tehlikeyle yüzleşmeye açıkça
karar veremedim” 4 diyerek öteki’nin varlığını, kendi varoluşu için bir tehdit olarak algılamaktadır.
Nitekim Konuk Kız’da Xaviere’in varlığına karşı Françoise’in hissettiği de bundan farklı bir şey değildi,
çünkü başkaları da onun gibi ve aynı gerçeklilikte vardı. Beauvoir, 1943’te Beauvoir ‐ Sartre ‐ Olga
üçlüsünden esinlenerek yazdığı, kıskançlığa metafizik bir boyut kazandıran 5 romanı Konuk Kız’ın giriş
sayfasında Hegel’in “Her bilinç, ötekinin ölümünün peşinden gider” sözü ile okurları ötekinin varlığı
hakkında uyarır. Her bilinç, kendisi için bir mutlaktır ve bir başkasının bakışıyla görece haline geldiğini
görmek onun için dayanılmaz bir durumdur. Psikolojik tahlillere yer verip varoluşçu temalarla
zenginleştirdiği söz konusu romanında, başkalarının varlığı sorununu şu sözleriyle somutlaştırır:
“Benimki gibi bir bilinci olduğunu fark ettiğim için ağladım; daha önce başına geldi mi? Başkasının
bilincini onun içindeymiş gibi hissettin mi? Bu insanın kabul edemeyeceği bir şeydir.” 6 Nasıl olurdu da
var olabilirdi kendisinin dışındaki bir bilinç? O zaman kendisi yok demekti. 7 Bu, Beauvoir için ömrünün
sonuna kadar yaşayacağı bir sorun olmuştur. Öyle ki romanında gerçek yaşamda yapamadığı şeyleri
yapmaktadır. Örneğin bu konuda şöyle demektedir:
Bunun benim için bir boşalma, arınma değeri vardı. Her şeyden önce Olga’yı kâğıt
üstünde öldürerek, ona karşı duymuş olabileceğim kızgınlıkların, kinin hesabını gördüm;
dostluğumuzu, iyi anılara karışan tüm kötülerinden temizledim. Özellikle, Pierre’e olan
aşkının bağımlılığından bir cinayetle Françoise’ı azat ettiğimde, kendi özerkliğime yeniden
kavuştum. 8
Beauvoir’ın üzerinde durduğu temel sorun, kendi bilincinin yabancı bir bilinçle yüzleşmesi sonrası
“Ben”in ötekine düşmanca davranmasıdır. Zira kendini mutlak olarak algılayan “ben” karşısındaki
insanın, yani “öteki”nin de bir bilinci olduğunu tehdit olarak duyumlamaktadır. Çünkü yalnız nesneler
değil, “ben”i de kendi tarzıyla gören ve bunları kendini merkeze alarak düzenleyen yabancı bakış da
*
Necmettin Erbakan University, Philosophy Department.