sempozyum_bildiri_kitabi

gelişmelerle değil, üretim ve yerleşim gibi toplulukların yaşam koşullarını belirleyen teknolojik
gelişimlerle ve göç, ekonomik gelişme, afet ya da savaş gibi etkenlerle bağlantılıdır. 5 Edebiyat eserleri
dönemin tıp bilgisini yansıtır ve bu bilgi doğrultusunda özellikle ‘iyileşebilen’ ya da ‘çaresiz’ hastalık
öyküleri kurgulanır. Örneğin 20. yüzyılın ilk yarısında pek çok roman kahramanının trajedisi
tüberküloz hastalığı etrafında biçimlenmiştir.
Edebiyatın sağlık ve hastalığa duyduğu ilgi kaçınılmaz olarak yer yer tıbbın toplumsal kontrolünü
de pekiştirmektedir. Tıbbın toplumsal kontrol işlevi, medikalizasyon kavramı çerçevesinde
eleştirilmiştir. Medikalizasyon, tıbbın sosyal ya da bireysel çeşitli sorunları tıbbi sorunlar gibi ele alıp
çareler önermesi ve bu şekilde toplumsal etkinlik alanını genişletmesi şeklinde tanımlanabilir.
Modern insanın uzmanlara bağımlılığı ve sorunlarını uzmanlara emanet etme isteği ile ilaç vd tıbbi
teknolojileri üreten kuruluşların daha fazla ürün satma çabaları da medikalizasyon süreçlerini
desteklemektedir. Bunun sonucu, yaşamın pek çok doğal süreci ile kişisel, kişilerarası veya davranışsal
sorunların “hastalık” gibi algılanmaya başlamasıdır. Bu konular tıbba emanet edildikçe, bireyler ve
toplulukların olağan sorun çözme ve güçlüklerle başetme becerileri erozyona uğramaktadır. 6
Yazarlar ve eserleri
Bu çalışmada birer eserleri ele alınan yazarlar Halide Edip Adıvar (Handan, roman; 1912), İnci Aral
(İçimden Kuşlar Göçüyor, anı‐roman; 1998) ve Elif Şafak’tır (Mahrem, roman; 2000). Bu seçimin
nedenleri, eserlerin bazı ortak özellikleri olması ve tematik olarak belli eksenler etrafında biraraya
getirilebilecekleri düşüncesidir. Bu eksenler sağlık sosyolojisinin yukarıda kısaca özetlenen birkaç ana
konusudur. Özellikle, tıbbın kadın yaşamlarını kuşatan, kadını kendi doğasını ‘patolojik’ olarak
algılamaya sevkeden söyleminin 7 güçlü kadın kalemlerini bile etki altına alabildiği gösterilmek
istenmiştir. Eserlerde ortak olduğu düşünülen özellikler ise şunlardır: 1.Hastalığın öyküde ön planda
olması ve ayrıntılı olarak işlenmesi. 2.Bedensel sorunlara değinilse de ağırlıklı konunun ruhsal
rahatsızlık olması. 3.Yazarların sağlık ve hastalık tanımlarının metinlere net bir biçimde yansımış
olması. 4.Yazarların her birinin döneminin popüler tıp bilgisine başvurmuş ve medikal söylemin etkisi
altında kalmış olması.
Halide Edip Adıvar ve Handan
Handan Halide Edip’in (1884–1964) üçüncü romanıdır ve 1912 yılında yayınlanmıştır. Bu çalışmada
eserin 1969 tarihli dokuzuncu baskısından 8 yararlanılmıştır. Romanın kahramanı olan Handan,
çevresindeki hiç kimsenin kayıtsız kalamadığı genç, güzel ve entelektüel bir kadın olarak
betimlenmiştir. Kahramanının duygusal yaşamına odaklanan yazar muhtemelen döneminin psikiyatri
bilgisinden etkilenmiştir. Roman boyunca Handan’ın duygusal çalkantıları ve erkekler üzerinde
bıraktığı etkiler işlenmekte, her iki özelliğinin de aşırıya vardığı belirtilmektedir. Örneğin, Handan
bekârken arkadaşlık kurduğu genç ve duygusal bir erkeğin intiharına neden olmuştur. Bu adamın genç
kızda özlediği tutkuları yaratamadığı ima edilmekte ve erkeklerin tutkulu kadınlara ilişkin olumsuz
duyguları bir diğer roman kahramanının kaleminden dile getirilmektedir:
Refik Cemal: “Ah zavallı, zavallı Nazım. Kadınlar kelebekler gibi sonsuzluğa kadar
tutkuya ve ateşe mi esir olacaklar? Nazım’ın kalbi gibi ateşsiz fakat temiz ve ölmeyen
nurları ilgisiz ellerle ve aldatma nefesleriyle söndürecekler mi?” 9
Sonraları Handan kendisinden hayli yaşlı ve sefih bir adamla evlenerek Paris’e gitmiştir. Eserin
diğer kahramanları, Handan’ın birlikte büyüdüğü masum ve sadık Neriman ile kocası Refik Cemal
Paris’e gittiklerinde, çifti bir evlilik krizinin ortasında bulurlar. Handan çapkın eşi tarafından ihmal
edilmekte, özlem ve kıskançlık buhranları geçirmektedir.
Handan: “Ruhumun bir kabiliyeti, kadınlığı, şefkati, acımayı, affı, hatta fenalıkları,
isyanları ve gözyaşları, hatta belki insanların henüz isim koymadığı duyguları, hiçbir şeyi var
mıdır ki seni elde tutmak için harcanmamış olmayayım? (...) Senden sonra vücudum da.
Vücudum da o kadar senindi ki. Şimdi senin arkandan bakarken bütün bu korkunç, sonsuz