sempozyum_bildiri_kitabi

Emine Semiye
Emine Semiye Hanım dönemin en önemli kadın entelektüellerinden bir diğeridir. Nüket Esen’e
göre yaşam tarzı ve yazılarından dolayı, Fatma Aliye Hanım’a göre daha marjinal ve daha az
geleneksel biridir. 23 Kendisi de bir eğitimci olan Emine Semiye Hanım eserlerinde çocukların, özellikle
de kız çocuklarının iyi bir eğitim ve terbiye almaları gerektiğini belirtmektedir. Terbiye‐i Etfale Ait Üç
Hikâye: Havf, Felaket, Zekâfet isimli hikâyesinde de vurguladığı üzere bu terbiye ne sırf alafranga
usulde ne de alaturka usulde verilmeli, her ikisinin ortası bir kararda verilmelidir. 24
Eserlerinde “asil olmanın” öneminin altını çizen Emine Semiye Hanım, doğuştan asil olan
kadınların kötü şartlar altında bile bu asilliklerini kaybetmeyeceklerini vurgulamaktadır. 25 Mesela
Bikes isimli eserinde, Gülşen karakteri bir yanaşmanın kızıdır. Aldığı “kötü” terbiye ile geldiği üst sınıf
bir konakta asaletten uzak, bayağı eğlencelerdenhoşlanan bir kadın portresi çizmektedir. Buna
karşılık eğitime ve okumaya meraklı olan Me’mune babasına çekerek terbiye ve davranış yönünden
asil bir kızdır. Hizmetçi olarak gittiği çiftlik evinde sergilediği davranışlarıyla kendisini fark
ettirmektedir. Kısaca, Emine Semiye Hanım’ın hikâyelerinin örnek karakterleri çoğunlukla “iyi bir
babadan gelme,” eğitimli ve iyi terbiyeli kızlardır. Emine Semiye Hanım’ın eserlerindeki “baba”
karakteri çocukların hayatları üzerinde büyük öneme sahiptir. 26 Mesela Muallime isimli eserinde
Murtaza Bey, ölmeden önce kızı Kevser’e, “Samur Ferhad Bey’in kızı babasına çeker!
Molla İdris’in kızından hiçbir vakit fenalık çıkmaz!” demektedir. 27 Hikâyede ise Ferhad’ın kızı
Meşhude hikâyenin kötü karakteri, Molla İdris’in kızı Behbude ise “örnek” karakteri olarak
sunulmuştur. Bu da toplumdaki ataerkil düzenin ve irsiyedin öneminin Emine Semiye Hanım’ın
eserlerine bir yansıması olarak okunabilmektedir. Eserlerinde evlenme konusuna da değinen
Emine Semiye Hanım, evlilikte aranılacak ilk şartın eşler arasındaki denklik ve uyum olduğunu
belirtmektedir. Evlenmek isteyen gençler için büyüklerin yardımcı olmasını ve gençlere doğru
tavsiyeler vermelerini yineleyen Emine Semiye Hanım 28 Terbiye‐i Etfale Ait Üç Hikâye: Havf, Felaket,
Zekâfet eserlerinde görücü usulünü de eleştirmektedir.
Bununla beraber, Emine Semiye Hanım’ın eserlerinin bazı baş kadın karakterlerinin de aşk
karşısında dirayetli davrandıklarını görmekteyiz. Mesela, Sefalet romanındaki Sabite karakteri,
sefaletle mücadele etmesi ve Hayati’ye duyduğu sevgiye rağmen sevgisine yenilmemesi bakımından
güçlü bir karakterdir. Ancak burada iyi eğitimli Sabite Hanım sefalete düşse bile “çalışmayı” aklından
geçirmemektedir. Hakkı olan mirastan para elde etmeyi bekleyen Sabite bu parayı beklerken
neredeyse açlık ve sefalet sınırında yaşamaktadır. 29 Emine Semiye Hanım Muallime isimli eserinde ve
diğer eserlerinde de kısmen vurguladığı gibi kadınlar için “öğretmenlik” mesleğini uygun görmektedir.
Buna rağmen, kadınların hayata dair kararlarında daha özgür olabilmesi için çalışabilmesi
konusu Emine Semiye Hanım’ın eserlerinde “özellikle” vurgulanan bir konu değildir.
Çok eşlilik konusunu da eserlerinde eleştiren Emine Semiye Hanım, “cariyelik” konusuna ise
eleştirel bir yaklaşım getirmemektedir. Örneğin, Sefalet romanındaki Sabite karakteri, Zümrüt
Hanım’ın çocuk sahibi olamamasından ötürü, eşinin Bihterin isimli cariyeden sahip olduğu
çocuğudur. 30 “Yine Terbiye‐i Etfale Dair Üç Hikâye” isimli eserde Mihri Hanım hamile
kalamaması üzerine eşine cariyesiyle beraber olmasını teklif etmekte ancak “eşi” bunu kabul
etmemektedir. 31 Muallime’de ise Behbude, Macit Bey’in kendisini eşi üzerine ikinci eş olarak almak
istemesi üzerine teklifini reddederek evden kaçmayı göze almaktadır. 32 Kısaca, erkeğin, hanımının
izni ile cariyeden çocuk sahibi olabilmesi fikrini tamamen reddetmeyen ve cariyeler arasında da
iyi ve kötü cariyeler olabileceğine dikkat çeken Emine Semiye Hanım, eş üzerine ikinci bir eş
alma fikrini ise kabul etmemektedir. Emine Semiye Hanım da eserleri aracılığıyla okurlarına
mesaj verme kaygısı gütmektedir.
Şair Nigâr Hanım
Nigâr bint‐i Osman Hanım, nam‐ı diğer Şair Nigâr Hanım ise dönemin bir diğer önemli
entelektüelidir. Nigâr Hanım’ın yazmış olduğu Hayatımın Hikâyesi isimli otobiyografik çalışmasında on
dokuzuncu yüzyılda yaşamış üst sınıfa mensup bir Osmanlı hanımının döneme ait deneyimlerini
ve “kendisine” nasıl baktığını görmekteyiz. Nigâr Hanım, üst sınıfa mensup, konak eğitimi almış,
tahsilli bir kadın, eşinin eğlence âlemlerine ve çapkınlıklarına çocukları ve aşkı için belli bir süre
katlanan bir annedir. Çoğunlukla üst sınıfa mensup olan kadınlarının çektiği sıkıntılardan biri olan
erkeğin çok