sempozyum_bildiri_kitabi

TÜYLER ÜRPERTİCİ SİYASİ SUİKASTTEN ROMANTİK MİT YARATMAK:
HYPATİA VE RESİMSEL SUNUMLARI
Neşe YILDIRAN *
“Plato’nun ruhu, Afrodit’in bedeni/ güzel Yunan semalarında yükselmişti ebedi”
Leconte de Lisle, Hypatie, (1874)
Giriş
Antik Roma dünyasının geç dördüncü ve erken beşinci yüzyılları, sosyo‐politik karmaşa ve kaos
dönemi olarak bilinir. Bu dönemde Roma toprakları ikiye ayrılmış, daha da önemlisi bu topraklarda
tamamen farklı bir dünya algısı egemen olmuştur. Hem siyasal anlamda çözülme hem de vatandaşlar
arasında artan toplumsal güvensizlik ortamı, özellikle yaşamın daha güç olduğu karmaşık metropoller
durumundaki büyük şehirlerde, pax romana’ya olan inancı sarsmış ve geniş halk kitlelerinin
Hıristiyanlığı kabul ederek yeni bir kimlik arayışına girmelerini getirmiştir. Bu yeni söylem bir yandan
“eşitlik” gibi yeni fikirleri sunmakta, özellikle Küçük Asya, Filistin, Suriye, Mısır gibi doğu eyaletlerinde
bolluk içinde yaşayan yerel toprak sahiplerine ödenmek zorunda kalınan yüksek vergileri reddetmeyi
öngörmektedir. Öte yandan antik kültür ve felsefe bu topraklarda Sokrates, Plato ve Aristo eliyle hala
sürmektedir. İmparator II. Konstantin (337‐361) taşradaki geniş kitleleri denetimi altında tutabilmek
için manastırların yaygın toplumsal örgütlenmelerinin sağladığı avantajlardan yararlanmayı
hedeflemiş, bu nedenle piskoposlar siyasi elit içinde yönetici sınıfın yeni üyeleri olarak yer
bulmuşlardır. Bu yeni ruhban sınıfı, kendi meşru siyasi güçlerini arttırmak üzere fakir şehir ahalisini ve
yerel köylüleri kışkırtacaklar, hatta onları provoke ederek yarattıkları şiddeti yaygınlaştıracaklardır. 1
Doğu Roma’da, tıpkı Batı Roma’daki gibi, şehir ileri gelenleri, ruhban sınıfının yükselişinden sonra
da varlıklarını ve konumlarını korumuşlardır 2 . Ancak birbiriyle çelişen çıkarlar, yerel elit ile ruhban
sınıfı arasındaki siyasi çatışmaları arttırmıştır. Şehirli elitin yaşadığı muhteşem villaları ve evleri –
domus‐, göz alıcı giyim kuşamları, değerli atların çektiği arabaları, sayısız köleye sahip oluşları büyük
kıskançlık ve tepki yaratmaktadır. Yanı sıra pagan tanrılar ve tanrıçalar için yapılan gösterişli ritüeller
de giderek baskıcı yöntemlerle yasaklanmışlardır, devlet dininin Hıristiyanlık olması, uygulanan
yaptırımları güçlendirmiş, öncelikle 399 da onlar için yapılan ritüellerin sürdüğünün anlaşılması
durumunda tanrı heykellerinin bulundukları tapınaklardan kaldırılacağı kanunlaştırılmıştır. Sonrasında
bir dizi anti‐pagan kanunun ardından, 438 de nihayet cezaların tonu adak adayanları tehdit edici bir
renge bürünmüştür. Bu durum kiliseye, pagan anlayışı kapsayan tüm kült, uygulama ve inanışlar
özelinde başından beri özlemle bekledikleri yasaklama otoritesine kavuşma olanağı sağlamıştır.
Giderek kilise ve ruhban sınıfı edindikleri erk yoluyla toplumun tüm kesimleri üzerinde baskı
oluşturacak ve bin yıl sürecek skolastik bir düzenin temeli atılacaktır.
1. İskenderiyeli Hypatia
İskenderiye’deki Neo‐platoncu okulun başında bulunan –Museion‐ ve şehir elitinin önde gelen
figürlerinden biri olan Hypatia (355‐415), burada felsefe, astronomi ve matematik dersleri veriyordu 3
(Res.1). Kendisi gibi Museion’un üyelerinden olan matematikçi ve gökbilimci Theon’un kızıydı, birlikte
Ptolemius’un metinlerini çalışmışlardı. Öğrettikleri sayesinde öğrencisi Synesius bir usturlap yapmış 4
ve bu araç 16. yüzyılda Hypatia usturlabı olarak anılmıştır. Hypatia felsefi olarak çok tanrılılığı
savunmaz, Neo‐platoncu çizgide idea’nın varlığını tartışmakta, gerçeğe ulaşmak için bedenin
kurtulunması gereken bir zincir olduğunu savlamaktadır. Hiç evlenmemiş ve tüm antik dönem
*
Işık University - İstanbul, Turkey