sempozyum_bildiri_kitabi

SEVGULİ’NİN HİKÂYESİNİ DİNLEMEK: ÖZNELLİK, ANLATILABİLİRLİK
VE FEMİNİST EPİSTEMOLOJİ
Erdoğan GEDİK *
Hande BİRKALAN‐GEDİK **
Giriş
En basit terimle konuşmak gerekirse bu çalışma, Muş’un Varto ilçesinin bir dağ köyünde doğan ve
hayatı boyunca köyünden dışarı çıkmayan bir kadının hayat hikâyesine ve hayatının dönüm
noktalarını ne şekilde anlatabildiğini araştırmakta ve hayat hikâyesini kaydettiğimiz Sevguli Işık’ın 1
anlatısında “ne”yi seçerek ve “nasıl” anlatmak istediği ise araştırma sorunsalımızı oluşturmaktadır.
Çalışmayı feminist mecraya çeken temel motivasyon ise, hikâyeyi anlatan kadar, hikâyeyi dinleyen ve
farklı hayat deneyimlerini birleştiren akademisyen bir çiftin öznelliklerinin ve gerek kendileri arasında,
gerekse kendileri ile Sevguli arasında ortaya çıkan öznelerarası (intersubjectivity) diyaloğun da
Sevguli’nin hayat hikâyesini anlama ve anlamlandırma serüveninde belirleyici bir bağlam
oluşturmasıdır.
Araştırmacılardan Erdoğan Gedik, Sevguli’nin köyünde doğan ve sonrasında Almanya’da büyüyen,
eğitimini bu ülkede alan ve akademik kariyerini de Almanya’da ve Türkiye’de sürdüren bir sosyolog;
Hande Birkalan‐Gedik ise Istanbul doğumlu, Türkiye’deki lisans derecesinden sonra ABD’de yüksek
lisans ve doktora çalışmalarını tamamlamış ve kendisine eşi gibi ulusöstesi bir kariyer seçmiş bir
antropologtur. Erdoğan Sevguli’nin köylüsü, Hande ise Istanbul’lu gelindir. Hayat hikâyesinin
anlamlandırılması hem bu farklı bakış açıları ile, hem de farklı roller ile de renklenmektedir. Zaman
zaman birbirleriyle de farklılaşan araştırmacılar, zaman zaman da Sevguli ile “yakınlaşmakta” ve sabit
olmayan epistemolojik açılardan bakarak, Sevguli’nin hayat hikâyesinde vurguladığı konuları
anlamaya çalışmaktadırlar. Bu çaba içinde olan araştırmacılar bu güncel çalışmada “bilgi üretimi”ne
odaklanırken, kendi farklı kimliklerinin, “içeriden” ve “dışarıdan” olma durumlarının,
araştırmacılarının sosyal rollerinin ve statülerinin önemini de vurgulayaran feminist bir bakış açısı
teorisi önermektedirler.
Ders kitaplarında ve derslerde anlatılan ve araştırmalarda “objektif” olma durumunu öneren
görüşün tersine, çalışmamızın feminist bakış açısı teorisi ile zenginleşen iddiası—özellikle mülakatların
bir yöntemsel araç olarak kullanıldığı—nitel araştırmalarda araştırma kuralların sanılanın aksine çok
da sınırlandırıcı olamayacağı, mülakatların “bilimsel” olarak her zaman aynı ritmde ve düzende
işelemediği, hatta mülakatları anlamlandırmanın bir bağlam sorunu olduğu yönündedir. Bu iddia,
feminist bakış açısı kuramını geliştiren ilk dönem feminist felsefecilerden Sandra Harding ve Donna
Harraway’in temellendirdiği “güçlü objektiflik” 2 kavramından beslenmekte; ancak buna ek olarak da
post‐modern feminist bakış açısı kuramıyla da desteklenmektedir. 3
Sevguli’nin hayat hikâyesinin episodlarına odaklandığımız analizimizde gerek yöntemsel, gerekse
kuramsal olarak feminist bakış açısı teorisi ile ilgili olarak sadece andığımız bu ilk dönem
araştırmacıların görüşlerine bağlı olmakla birlikte, araştırma bağlamının daha kaygan oluşu;
araştırmacı durularının ve rollerinin değişkenliği; yorumlamanın sınırlarının esnekliği gibi karşımıza
çıkan yeni durumlar karşısında, daha çoğulcu bir bakış açısı teorisi önermekteyiz. Anlamlandırma ve
yorumlama noktasında meşgul olduğumuz noktalar çeşitli olmakla birlikte, “duruş” (“positionality”,
“situatedness”) 4 kavramı etrafında şekillenmektedir. Duruş kavramının bize sağlayacağı sorunsallar
* Goethe University‐(Fachbereich Gesellschaftswissenschaften, Fach Soziologie.Frankfurt am
Main) Germany.
**
Yeditepe University, Department of Anthropology.