sempozyum_bildiri_kitabi

BİR CUMHURİYET AYDINI: CUMHURİYETİN İLK KADIN SÜMEROLOĞU
MUAZZEZ İLMİYE ÇIĞ İLE TÜRKİYE’NİN BİLİM VE KÜLTÜR ve KADININ
CUMHURİYET TARİHİ İÇİNDEKİ YERİ ÜZERİNE SÖZLÜ TARİH
Ali ŞAHİN *
20 Haziran 1914 yılında doğan Muazzez İlmiye Çığ ülkemizin bilim hayatına Cumhuriyet tarihi
boyunca damgasını vuran ve yaşayan en önemli bilim insanlarındandır. Genç Cumhuriyetin yetiştirdiği
ilk bilim insanlarından olan Çığ, Sümer tabletlerinin günümüze aktarılmasını sağlamış ve tek tanrılı
dinlerin Sümer’deki kökenlerine dair eşsiz eserler vermiştir.
2000 yılında fahri doktor unvanına layık görülen Çığ, Sümer ve Hitit kültürlerinin en önemli
araştırmacılarındandır. Bu sözlü tarih çalışmasında Muazzez İlmiye Çığ’ın Cumhuriyet tarihiyle özdeş
yaşamı boyunca Cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze tarihimizin bilim, kültür ve üniversite
panoraması ele alınmıştır. Çalışmanın amacı yüz yaşına ulaşmış, dünyanın ilk Sümerologlarından olan
Çığ’ın yaşamı üzerinden ülkemizin tarihsel süreci içinde bilim ve kültür alanındaki değişim dönüşüm
süreçlerine ışık tutmak, kadınların bu sürece katılımlarını, Cumhuriyetin kadın ve gençlik politikalarını
ve bu noktada bilinmeyen yönlerini bizzat canlı tanıklıkla yansıtmak olacaktır. Bunun yanında
Cumhuriyetin ilk dönemlerinde kendi yaşamındaki önemli olaylar, çalışmaları, tarih, arkeoloji ve
kültür çalışmaları ele alınmıştır.
Muazzez İlmiye Çığ ile kendi evinde 1 saat 40 dakikalık bir görüşme yapıldı. Görüşme süresince
daha çok yaşamöyküsü ve cumhuriyetin eğitim ve kadın politikaları üzerinde duruldu. Öncelikle bazı
gözlemlerimi aktarmak isterim. Sayın Çığ’ın 2004 yılında Bilim ve Ütopya dergisinin Arkeoloji
müzelerinde 90. Doğum günü vesilesiyle düzenlediği etkinlikte tanışma fırsatı bulmuştum. Son
karşılaşmam 10 yıl sonra görüşmeyi yaptığımız gün gerçekleşti. Şaşırtıcı derecede 10 yıl içinde 100
yaşını aşmasına rağmen dinçliğinden ve dimağının parlaklığından bir şey kaybetmediğini
gözlemledim. Görüşme o gün bir diş rahatsızlığı olması nedeniyle 1 saat 40 dakikalık bir görüşmeyle
sınırlandırıldı.
Sayın Çığ, sorulara karşı oldukça içten ve ayrıntılı yanıtlar verdi. Örneğin görüşmenin bir vesileyle
kesildiği anlar sonrasında konuya tekrardan dönüp kaldığı yerden devam etmesi hafızasının sağlığına
önemli bir işaretti. Bundan görüşmeci olarak şu sonuca vardım. İnsan hafızası ile ilgili araştırmaların
somut olarak yaşayan bir örneğiyle karşı karşıyaydım. Hayatı boyunca bilimle ilgilenen, insanlık için
yeni şeyleri keşfeden ve bunları insanlığa armağan eden bilim insanları fiziksel ve ruhsal enerjilerini
bilime ve insanlığa olan bu aşklarından alıyorlardı. Bu enerji Sayın Çığ’ın anlatımları esnasında
gözlerinin ışığında görülebiliyordu.
Sayın Çığ ile yapılan görüşmede konuya yaşam öyküsüyle başlandı. Çığ’ın özellikle savaşın, çocuk
yaşta yarattığı etkileri tüm ayrıntılarıyla hatırladığı görülüyordu. Milli mücadelenin İnönü Savaşları
içindeki yaşam sıkıntıları, babasının savaşa katılımı, savaş içinde yaşadıkları göç ve bu göçler
esnasında yaşanan zorluklar dile getirildi. Sayın Çığ’ın bunların aktarımı sırasında dönemin canlı tanığı
olarak Kurtuluş Savaşı konusundaki hassasiyeti dikkat çekti. Savaş sırasında aile olarak yaşadıkları göç,
adeta bir film sahnesi gibiydi Eskişehir’den önce Ankara’ya, oradan derme çatma bir trenle (o zaman
bunlara “dekovil” deniliyor) Yaşçıhan beldesine oradan da bir eşek kervanıyla Çorum’a göç ettiklerini
aktardı. Savaşı ailesinin aktarımlarından öğreniyoruz. Örneğin Pazarcık ilçesini işgal eden Yunanlıların
burada 3 gün kaldığını çok iyi lojistik şartlara sahip olduklarını, buna karşın Türk askerlerinin giyecek
üniforma ve yiyeceklerinin dahi olmadığına işaret etmiştir. Bu şartlarda savaşın kazanılmasının
önemine vurgu yapmıştır.
*
İstanbul University , Instutute of Atatürk’s Principles and Reforms.