sempozyum_bildiri_kitabi

demek yetmemektedir ve “kadın dengbêj” diyerek, bu gelenek cinsiyetlendirilmektedir. “Kadın
dengbêj” adlandırması, toplumsal cinsiyet kodlarını taşımaktadır; çünkü evrensel olan erildir ve
“erkek dengbêj” gibi bir adlandırmaya ihtiyaç duyulmamaktadır. Ayrıca, “kadın” vurgusu pozitif bir
bakış barındırmamaktadır. Tıpkı “kadın yazar”, “kadın doktor” örneklerindeki gibi ötekileştirmeyi
içermektedir. Oysaki dengbêjlik, çelişkisiyle beraber kaynağında kadının sesini taşımaktadır.
Bahsedilen çelişki; dengbêjliğin kamusal alanda icra edilen bir tür, bir yanıyla da performans
olmasındandır. Kadının sesi, kadının çıkamadığı bir dışarıda bir erkeğin ağzından aktarılmaktadır.
Dengbêjliğin geçirdiği dönemler düşünüldüğünde, sadece erkeklerin bulunduğu dengbêj diwanları bu
durumun bir sonucudur. Bu yapının içinde kadının sesi başka bir erkeğe yasaktır; çünkü ses, cinselliği
çağrıştırmaktadır. Elif Sakin ve Gülbeyaz Sert’in dengbêj Fatma Îsa ile ilgili verdikleri bilgi de bu
noktada çok önemlidir:
Fatma Îsa, “De Miho” kilamıyla Erivan Radyosu’na çıkan ilk Müslüman kadın sanatçıdır. Bu kilam
Türkiye’de çok meşhurdur ve bir kadının bir erkeğe aşkını anlatır. Fatma Îsa Erivan Radyosu’na ancak
belli bir yaşa geldikten sonra çıkma şansını elde eder. Bunun altında yatan çeşitli algılar vardır:
Yaşlandığı için artık cinselliğinin de kalmadığının düşünülmesi‐ çünkü menopoz dönemine giren bir
kadının “mahremiyeti” artık sorgulanmaz olur ve kadın, cinselliğinden soyutlanır ve böylece bir
kadının sesinin radyo kanalından herkes tarafından duyulması sorun teşkil etmez. (12)
Yusuf Uygar ise tam tersi bir düşünceyi savunmaktadır:
Dengbéjlik kadınlar için bir ‘konuşma’ alanı olarak ortaya çıkar. Kürt kadını klam aracılığıyla,
toplumsal belleği kuran dengbéjliğin erkek egemen söylem üretmesine yine dengbéjlik geleneğinin
içinden müdahale ederek engel olur. Kadın dengbéj anlatılarında bir özne olarak karşımıza çıkar. (13)
Burada dikkat edilmesi gereken nokta dengbêjliğin erilliğinin sadece bir kilamın erkek tarafından
söylenmesinden kaynaklanmadığının bilincinde olmaktır. Bir kadın olarak dengbêj olmak kültürel
kodların tekrarlanmasına engel olmamaktadır. Bu sebeple Uygar’ın belirttiği “konuşma” alanı erkeğin
konuşma alanıdır. Dengbêjliğin performans boyutu düşünüldüğünde de dengbêjliği yapan erkektir;
çünkü kadın bu süreçten “politikleşmediği” noktada uzak tutulmaktadır. Bu haliyle; ses, kadının sesi
değil; eril bir sestir.
Kadının bütün duyarlılığı erkek tarafından söylenir olunca da “kadın ağzı türküler” yeni
yorumlarıyla birlikte değiştirilerek aşınmaya başlar. Politika, iş, ev hayatı gibi iktidar alanlarında
olduğu gibi müzik alanı da erkekliğin verdiği güçle şekillenmiş olup kendine ait erilleşmiş bir yapıyı,
kuralları, dili ve algıyı yaratmıştır. (14)
Bu noktada sorulması gereken soru, Kürt kadını, diğer ulus kurgularındaki gibi sadece kültür
aktarıcısı rolünü üstlenmemektedir ve aktif bir ulus‐kurucudur. Bu haliyle sesini bir dengbêj olarak
“cinsiyetsizleştirilmeden” ya da “erilleştirmeden” duyurması nasıl mümkün olacaktır?
Küçük Kadın Dengbêjler (15)
Dengbêj Gazin, Van’da 2010 yılından beri faaliyet gösteren “Van Kadın Yardımlaşma ve Dayanışma
Derneği”ni kurarken, “kendisi gibi seslerini duyurmak için mücadele eden kadın sanatçılara destek
vermek üzere” (16) yola çıkmıştır. 2011 yılında meydana gelen depremlerden sonra konteynırlarda
yaşamaya başlayan ailelerin sadece kız çocuklarını bu dernek altında toplamış ve dengbêjlik dersleri
vermeye başlamıştır. Usta‐çırak ilişkisine dayalı bir eğitim verilen kursta “küçük dengbêjler” dengbêj
Gazin’i taklit ederek dengbêjliği öğrenmektedir. Her “küçük dengbêj”in bir kilamı vardır ve her
dengbêj kendi kilamını en iyi şekilde söylemek için çalışmaktadır. Kilamlar, dengbêj Gazin’in değişmez
tercihi olan “kadın ağzı” kilamlarıdır. Gazin de erkek ağzı kilamları söylemeyi uzun zamandır
reddetmektedir. Yapılan söyleşide dengbêjliğin kadından geldiğini söyleyen dengbêj Gazin, Filmmor
Kadın Kooperatifi’nin 2007 yılında yaptığı kadın dengbêjler belgeselinde de bir kadında dengbêjlik