sempozyum_bildiri_kitabi

ANTİK YUNAN TRAGEDYALARINDA TOPLUMSAL CİNSİYET VE
KADININ TEMSİLİ
Banu ÇAKMAK *
Anlatı/Mit/Tragedya‐İdeoloji/Ataerki İlişkisi Üzerine
İnsan, evreni, türü ne olursa olsun, kendini anlattığı ya da yaşamı anlamak için başvurduğu bir
yığın anlatıyla doldurmuştur. İnsan anlatılarla büyür, onlarla yaşar; çocukken dünyayı masallardan
öğrenir, büyüdüğünde öyküler ve romanlarda kendini arar. Yaşamı kuran ve sürdüren anlatılardır.
İnsan bu metinlerde ister istemez duyduğunu, düşündüğünü ve yaşadığını anlatır. Dolayısıyla
anlatılar insanı ve yaşamı yansıtır. Bu çerçevede anlatının, yaşam gerçeğiyle arasında dolaysız bir bağ
vardır. Türü ne olursa olsun anlatılar, yaşamsal gerçekliği anıştıran bir şeyi görmemizi, algılamamızı,
hissetmemizi sağlar çünkü biçim ve içerik olarak bireylerin yaşanmış deneyimlerini ihtiva eder. 1
Anlatıların bağ kurduğu yaşamsa, “düşünme biçimi” olarak nitelendirilebilen türlü ideolojilerle
örülüdür. “İdeoloji dediğimiz zaman ideolojinin bütün insan etkinliğine nüfuz ettiğini, yani insan var
oluşunun yaşanmış deneyimiyle özdeş olduğunu bilmeliyiz.” 2 İnsan, ideoloji içine doğar ve onun
içinde yaşar. Bu nedenle anlattıkları, yaşamını kuşatan ideolojiyi barındırır, ondan izler taşır.
Yaşamdan dolayımla anlatı ve ideoloji arasında sıkı ilişki vardır. Anlatının malzemesi olan yaşam
ideolojik olduğundan anlatının malzemesi de ideolojik olandır. Louis Althusser’in sanat yapıtı
konusundaki sözleri anlatılar için de geçerlidir:
Sanat yapıtı, niteliğiyle ideolojik bir etki yaratır, ideolojik olanın bir öğesi
durumundadır. Sanat yapıtı insanların kendi yaşam koşullarını yapan yapısal ilişkilerle
yürüttükleri ilişkilerin düşsel bir bağ içinde yansıdığı dizgeye girebilir, o dizge bir ilişkiler
dizgesidir ve bu dizgeyi yapan ilişkiler ideolojik olanı meydana getirir. Sanat yapıtı
doğrudan ideolojik bir etki yapmaktan geri duramaz bu nedenle ideoloji ile çok sıkı
ilişkilere sahiptir ve sanat yapıtını onun ideolojiyle olan bu ilişkisini, dolaysız ve kaçınılmaz
ideolojik etkisini hesaba katmadan düşünmek olanaksızdır. 3
Anlatı, doğası gereği anlatmaya yani dile dayalıdır. Her kendiliğinden dil yani anlatırken kullanılan
doğal dil ideolojik bir dildir ve bir ideolojinin aracıdır. 4 Dolayısıyla anlatı dile dayalı kimliği nedeniyle
ideolojiktir. Anlatılar söz ya da yazı yoluyla farklı çağlara, coğrafyalara ve insanlara aktarılır. İnsan ölse
de anlattığı kalır, anlatının özü aktarıma dayalıdır. Böylece anlatılar yalnızca insanı ve yaşamı,
ideolojiyi yansıtmakla kalmaz, ideolojiyi sürdürür ya da kurar. Terry Eagleton’un sanatsal çalışmaların
kapitalist ideolojiyi sürdürme biçimiyle ilgili olarak söylediği, aşağıdaki sözler, sanatsal çalışmaların bir
kanadını oluşturan anlatılar ve onların ideolojiyle olan sürdürücü ve meşrulaştırıcı ilişkisiyle koşuttur:
Sanatsal çalışmalar bir dünya görüşünü temsil ettiğinden çağın ideolojisiyle
bağlantılıdır. İdeoloji insanların belli yer ve zamandaki toplumsal ilişkilerinin ürünüdür, sınıf
ilişkileri ideoloji yoluyla yaşanır, meşrulaştırılır, sürdürülür. 5
Daha açık bir deyişle insanlar kendinden önce yaşayanların anlatılarıyla büyürken, onların evreni
ve yaşamı anlamlandırma biçimini, kanıksadığı ve anlatıya taşıdığı ideolojiyi de alır ve yaşatırlar.
Çoğunlukla onlar gibi düşünüp hisseder, anlatılarla kendilerine taşınan ideolojiyi içselleştirir, bu
ideolojiyle uyumlu bir şekilde yaşar. Çünkü her anlatı bir metindir ve her metin okuru yönlendirir.
Okur, izleyici ya da dinleyici konumunda olsun, alımlayıcı, başıboş bırakılmış değildir. Boş alanları
metindeki göstergeler doğrultusunda doldurur, metnin anlamını belli sınırlamalar içinde tamamlar. 6
Bu sınırları çizen, okuru yönlendiren metne sızan ideolojidir. Alımlayıcı bu yolla metin ya da anlatıyla
*
Uludağ University, Department of Performing Arts