sempozyum_bildiri_kitabi

Ulus kurucu olarak aktif bir rol üstlenen kadının ‐özellikle 1990’lardan sonra özgürleştirecek kadın
imgesiyle‐ dışarı çıkması bazı şartlara bağlanmıştır. İşte bu noktada kadın cinsiyetsizleşerek dışarı
çıkabilmektedir. Ulus kurma sürecinin “yeni aile”sinde kadın, erkeğin yoldaşıdır. Kadına verilen aktif
rol ilk başta toplumsal cinsiyet kurgusunu kırıyor gibi görünse de dışarı çıkması cinsiyetsizleşmesine,
yoldaş olmasına bağlanan Kürt kadını kurgusu, ataerkil bir perspektifle geleneksel kodları
pekiştirmektedir.
“Davanın kutsallığı", "kardeşlik", "yoldaşlık", "tanrıçalaşma" gibi söylemler, kadınların kamusal
alana çıkmalarını sağladı. Kamusal alanda aktif ve hak sahibi "yeni kadın" kimliğinin kapsayıcılığı ise
"iffetli" davranmaları koşuluna bağlandı. Bu davranış kurallarının dışına çıkanlar, yeni kimliğin
sunduğu ayrıcalıklarını yitirerek dışlandılar. Yeni aile kurgusu içindeki ilişkiler "yoldaşlık ilişkileri"
olarak tanımlandı. Görüldüğü gibi bu tanımlama "yeni aile"yi ataerkil bir "kurucu baba" figüründen
kurtardı. Fakat kadınların bu kurgusal ailenin saygın ve aktif bir üyesi olmaları, yeni kimliğin
normlarına göre davranmaları ve kamusal alanda cinsiyetsizleşmeleri koşuluna bağlanmış oldu. (8)
Politik bir kimlikle dışarıya çıkabilen Kürt kadını, diğer rollerini de ancak politikleştirebildiği oranda
dışarıda yaşayabilmiştir. Anneliği, aktif siyasete katılımı, dağdaki konumu kadın kimliğinden önce
milliyetçi bir refleks taşımakta ve bu kimliklerle beraber kadın kimliği de politikleştikçe
kamusallaşmaktadır. Denilebilir ki; bu dönemler içinde iktidar alanlarında kadınlar ancak
cinsiyetsizleştirilerek varolmaktadır. Kürtlerin “yeni aile”si de buna göre kurgulanmıştır. “Yeni aile”,
politik pasifliği reddeder ve “ulus aile” kurgusunda verilen roller, politik aktifliğe yöneliktir; fakat bu
ataerkilliği tamamen kıran bir aktiflik değildir. Çağlayan da, eski erkeğin öldürülmesiyle ve kadının
evden çıkartılmasıyla ataerkinin çözülmediğini belirterek şunları söylemektedir:
Kadının evden çıkartılmasına paralel gelişen erkeği öldürmek söylemi, ilk bakışta ataerkinin
çözülmesine yönelik bir söylem olarak değerlendirilebilir. Ancak daha yakından bakıldığında aynı
söylemin geleneksel cinsiyet hiyerarşisini yeniden üretebilecek paradoksları da içerdiğini görmek
mümkündür. Her şeyden önce öldürülen "sahte" erkekliktir. Anımsanacak olursa, erkekliğin bu sahte
formu, erkeğin aile içinde ve kadın üzerinde deneyimlediği ve onu dışarıdaki "düşman"a karşı
özgürlüğünü kazanmaktan alıkoyan erkeklik olarak niteleniyordu. (9)
Kısaca ve sadece birkaç boyutuyla bakılan Kürt kadını kurgusunun elbette ki daha derin bir analize
ihtiyacı vardır ve bu konuda birçok çalışma, araştırma bulunmaktadır. Burada bir kadın olarak dengbêj
olmanın sorunsalında bir perspektif yakalamak amaçlandığından Kürt kadını kurgusunda kadının,
politikleştikçe ve kabul edilir haliyle cinsiyetsizleştikçe dışarıda olması, evden çıkabilmesi durumuna
odaklanılmıştır. Elbette Kürt kadın hareketinin verdiği ulusal mücadele ve kadın olarak verdiği
mücadele içiçe ilerlemeye devam etmektedir. Kendi dinamikleriyle dönüştürücü rolü her alanda
üstlenmektedir. Bu haliyle; ataerkinin çözülmesine getirdiği yeni yaklaşımlar, jineoloji, dikkate değer
bir önem atfetmektedir. (10) Temel motivasyonunu “kadın” olmaktan alan mücadelelerin gözardı
edilmemesi gerekmektedir. Bu çalışma, bu hareketin eylemliliğin farkında olarak; ama bir kurgu
olarak Kürt kadınına yaklaşımda kamusal alana çıkmanın şartının cinsiyetsizleşmeden geçmesi üzerine
sorular sormaktadır. İşte bu noktada dengbêjliğin erilliği sorusuna şu şekliyle varılmaktadır: Kürt
kadınının kamusal alanda yer alması politik kimliğinden bağımsız bir şekilde gerçekleşmezken; bir
kadının dengbêj olarak varlığı nasıl düşünülmelidir? Kendal Nezan, “Kürt Müziği” adlı yazısında,
“köken itibariyle sadece vokal olarak icra edilen Kürt şarkısının bestecisi çoğu zaman, nadiren sevinç
ve genellikle üzüntü duygularını ifade etmek isteyen bir kadındır” (11) vurgusunu yapmaktadır.
Duygularını ifade etmek isteyen Kürt kadını sesini kilamlarda, şarkılarda duyurmaktadır. Kilamlar
burda önemli bir noktada yer almaktadır; çünkü anlatılanların gerçek olması, bir anlamda tarihin
“kadın ağzı” kilamlarla aktarıldığını göstermektedir. Gerçekten de Kürtlerin tarihi “kadın ağzı”yla mı
aktarılmıştır? Yoksa dengbêjlik, erilliğin kültürel kodlar üzerinden yeniden pekiştirildiği bir alan mı
olmuştur? Bu sorulara cevap vermeden önce evrensel olanın “erkek” olduğu bir söylemde “kadın
dengbêj” vurgusunu yaparak, dengbêjliğin erilliğine bu noktadan başlamak gerekmektedir. “Dengbêj”