sempozyum_bildiri_kitabi

OSMANLI TOPLUMUNDA KADINLARIN MESLEK EDİNME ÇABALARI
(1908‐1923)
Hayrünisa ALP *
Bu çalışmada, Tanzimat sürecinde, sınırlı alanlarda da olsa kamu hizmetinde görev almaya
başlayan Osmanlı kadınlarının meslek yaşamlarının Meşrutiyet’in ilanı sonrası nasıl bir değişim ve
dönüşüm gösterdiği anlatılmaya çalışılmıştır.
II. Meşrutiyet, Osmanlı Devleti’nde, padişahın iradesiyle temsil edilen bir yapıdan, parlamenter
sisteme geçişin önemli bir adımıdır. II. Abdülhamid’in 33 yıl süren yönetimi sonrasında tüm Osmanlı
topraklarında kendini hissettiren özgürlük ortamı, kadınların ekonomik ve sosyal yaşama katılımları
açısından ayrı bir yere sahiptir. 1908’de Meşrutiyet’in ilanı, Özgürlük, Adalet, Eşitlik, Kardeşlik
fikirlerinin yalnızca erkekler değil kadınların da kendilerini daha özgür ifade edebilecekleri bir ortam
yaratmıştır. Siyasi ve ekonomik yapı itibariyle önemli bir bölümü savaş ekonomisi uygulanarak geçen
II.Meşrutiyet döneminde, İttihat ve Terakki hükümetinin sanayileşme hamlelerinin savaşlarla
kesintiye uğraması cephelerde bulunan erkekler yerine pek çok kadının hemen her sektörde çalışma
imkanı yakalamasına sebep olmuştur. 1926’da Medeni Kanun’un kabulü ve 1934 yılında milletvekili
seçme ve seçilme haklarına kavuşacakları; Cumhurbaşkanlığına kadar yükselebilecekleri çeşitli meslek
gruplarında görev alma hakkını elde edebilecekleri sürecin ilk adımları, bu dönemde gerçekleşmiştir.
Savaşların dinmediği, Osmanlı Devleti’nin paylaşım politikalarının artık son aşamasına geldiği, Türk
milletinin yeniden uyanışına sahne olan bu dönemde, kadınların çalışma yaşamları, İttihat ve
Terakki’nin ekonomi politikaları doğrultusunda milli burjuvaziyi yaratma çabaları; sanayileşme hedefi
toplumun neredeyse yarısını oluşturan kadın işgücünden yararlanmayı bir zorunluluk haline
getirmiştir. Bu dönemde öğretmenlikten, istihbarat memurluğu, müfettişlik, hemşirelik, kol işçiliği,
yazarlık gibi meslek alanlarının yanı sıra şekercilik, tahin ve bisküvi imalatı, konserve imalatı, tütün
imalatı, halı sanayi, sigara kağıdı imalatı, matbaacılık ve diğer kağıt mamulatı, sabun imalatı, kimya
ürünleri imalatı, temizlik ve inşaat işlerinde dahi çalışma olanağına kavuşmuşlar, † milli mücadele
sürecinde de askerlik dahil hemen her alanda çalışmaya devam etmişlerdir.
Osmanlı’da, II. Meşrutiyet’e kadar olan dönemde kadınların meslek yaşamlarına bakılacak olursa;
kadınların kamu hizmetinde maaşlı olarak çalışabilmesinin yolu Tanzimat döneminde açılmıştır.
Tanzimat döneminde düşünülen yenilikler arasında ebelik mesleğine büyük önem verilmiştir. 1840
senesinde sınava tabi tutulacak tıbbi personel arasında ebelere de yer verilmiştir. Mekteb‐i Tıbbiye‐i
Adliye adıyla bir kurul oluşturulmuştur. Kurul 1841’de ebeler için açılacak program için Paris’ten
Madam Ventura, Belçika’dan da Madam Robers adlı iki ebeyi İstanbul’a getirtmiştir. Fransız Ventura
Galatasaray’ı denilen yere memur olarak atanmış ve hastalara parasız bakmaya başlamıştır. Ayrıca
Tıbbiye’nin usta hekimlerinden Bernard, Spitzer, Stefanaki, Konstanti adlı hekimlerin de yaptığı gibi
ebelik fenninin okutulmasına katkı sağlamıştır. Mekteb‐i Tıbbiye’de ayrılan bir yerde bütün millet‐i
selaseden (Müslüman, Hristiyan, Musevi) ebeler haftada iki gün yabancı ebelerden ders almaya
gelmektedirler. Ebelik eğitimi modern tıbbın gerektirdiği şekilde yürütülmektedir ki bu Avrupa’daki
öğretim yöntem, araç ve gereçlerinin derslerde kullanılmasından anlaşılabilir. 1845 senesinde padişah
huzurunda diplomasını alan ebeler sağlık alanında hizmet etmeye başlamışlardır. Kadın hastabakıcılar
da bu süreçte maaşlı birer çalışan olma hakkını elde etmişlerdir. 1 Kadınların toplumsal yaşamda
kendilerini gösterebilmeleri öğretmenlik, müdürlük, müdür muavinliği, müfettişlik, ders kitabı
*
Istanbul University, Institute of Atatürk's Principles and History of Revolution,