sempozyum_bildiri_kitabi

Vergitzi ailesinden daha asil olana mensup Ortodoks bir Rum olduğunu; farklı kaynak ve gravürlerde
geçen asıl adının Evmenia olduğunu ve 1643’te doğmuş olması gerektiğini belirtir. İlk olarak Vasilios
Psilakis’in 1892 tarihli bir makalesinde yer verdiği bir Girit halk şarkısını ele alan Manusakas’a göre,
şarkıda anlatılan kişi Gülnuş Sultan olmalıdır. Şarkıya göre, bir pazar sabahı ve yortu günü kaçırılan
papaz Vorya’nın kızı İstanbul’a götürülmüş, padişahın haremine sunulmuş ve sonunda padişah annesi
olmuştur. Bu şarkının farklı versiyonlarını değerlendiren Manusakas, şarkının, Gülnuş Sultan’ın valide
sultan oluşandan sonra Girit’te söylenmeye başladığına, sözlerinde gerçeği yansıtmayan bölümler
olsa da genel anlatının doğru olduğuna hükmeder. 5
Kökeni, adı ve doğum tarihi ne olursa olsun, bir köle olarak hareme giren ve muhtemelen
kayınvalidesi Hadice Turhan Sultan tarafından seçilerek IV. Mehmed’e sunulan Gülnuş, padişaha ilk
şehzadesi Mustafa’yı 1664’te Edirne’de doğurunca, haseki sultan namını almıştır. 6 Gülnuş Sultan’la
padişah IV. Mehmed arasında yakın bir ilişki olduğu, özellikle Şehzade Mustafa’nın doğumundan
sonra IV. Mehmed’in Gülnuş’u yanından hiç ayırmadığı bilinmektedir. Dönem tarihçisi Hüseyin
Behçeti’ye göre IV. Mehmed ava ve hasekisine eğilimliydi, bu yüzden sefere giderken yolda avlanmayı
ve hasekisini yanına almayı ihmal etmezdi. 7 Bu durum aynı dönemde Avrupa’da basılan gravürlere
bile yansımıştır.
Şekil 1’deki gravürün altındaki açıklamada Gülnuş Sultan, “Baş Kadın Sultan Evmenia, IV.
Mehmed’in eşi, Yunan asıllı, Giritli ve Resmo doğumlu; 1647’de çok genç yaşta köle olmuş, çok güzel
bir kadın; IV. Mehmed’i her yerde takip ediyor ve o da onu aşırı bir şekilde seviyor.” 8 şeklinde tarif
edilmektedir. Anlaşılan Gülnuş Sultan’ın IV. Mehmed’le birlikte katıldığı seferler ve avlar Avrupa’da
ilgi çekmekte ve padişahın hasekisine duyduğu yoğun sevgi yaygın bir şekilde bilinmektedir. Belçikalı
Theodoor van Merlen’in Gülnuş Sultan’ı at üstünde betimlemesi ise (Şekil 1) yine IV. Mehmed’le
birlikte katıldığı seferlere ve avlara bir gönderme olarak yorumlanabileceği gibi devleti temsil eden ve
seferlerde orduyla hareket eden Avrupa’daki ana kraliçe figürlerini 9 de hatırlatmaktadır. Bu da
Avrupalıların haseki sultanı bu şekilde algıladığının bir göstergesidir.
Şekil 1 Fransa Milli Kütüphanesi’nde yer alan ve 17. yüzyılın ikinci yarısında yayınlanan François Gérard
Jollain (solda) ve Theodoor van Merlen’in (sağda) gravürlerinde “Sultana Evmenia” olarak anılan Gülnuş Sultan.
(Kaynak: Manusakas, 1951, s. 353‐4)