sempozyum_bildiri_kitabi

YAZAR ESMA OCAK’IN BİYOGRAFİSİNE FEMİNİST PERSPEKTİFTEN
BAKMAK
Handan ÇAĞLAYAN *
1928 yılında Diyarbakır’da, varlıklı ve seçkin bir ailede dünyaya gelen yazar Esma Ocak, 83 yaşında
hayata veda ettiğinde ardında, öykü, roman ve incelemelerden oluşan 13 kitap bırakmıştı. 1 1981
yılında kaleme aldığı Berdel isimli öyküsü, 1990’da yönetmen Atıf Yılmaz tarafından aynı adla filme
çekilmiş, film 41. Uluslararası Berlin film festivalinden ödülle dönmüştü.
Esma Ocak, kaleme aldığı eserlerin yanı sıra yaşadığı kentin kültürel ve mekansal hafızasına yaptığı
katkılarla da tanınır. Yaşadığı kentin tarihi ve kültürel değerlerini korumak amacıyla bir vakıf kurmuş
olan yazarın harabe haldeyken alıp aslına uygun bir şekilde onardığı tarihi Diyarbakır evi de halen
Esma Ocak Müze Evi olarak ziyaretçilere açıktır. 2
Bu sunumda yazar Esma Ocak’ın otobiyografisinin irdelenmesi hedefleniyor. Ne yazık ki kendisi
tarafından kaleme alınmış bütünlüklü bir otobiyografik metne sahip değiliz. Yazar bu amaçla kaleme
almakta olduğu eseri tamamlayamadan 26 Mayıs 2011 yılında aramızdan ayrıldı. Bununla birlikte her
ne kadar otobiyografik bir metinden yoksun olsak dahi, çeşitli söyleşilerdeki özyaşam anlatılarıyla kimi
öykülerindeki otobiyografik unsurların, Esma Ocak’ın otobiyografik anlatısı olarak değerlendirilmesi
mümkün. Bildiride esas alınan metinler de, ilkini 26 Eylül 2005 ve ikincisini de 14 Ağustos 2008
tarihlerinde kendisiyle gerçekleştirmiş olduğum görüşmeler ile öykülerindeki otobiyografik anlatılar
olacak.
Dilin, edebiyatın, kamusal alanın ataerkil karakteri göz önüne alındığında, kadınların yazınla,
yazmayla ilişkileri her zaman gerilimli, çelişkilerle dolu ve zahmetli olmuştur. Virginia Woolf, bu
gerilimin niteliğini ve olası sonuçlarını, Kendine Ait Bir Oda isimli eserinde, Shakespeare’in hayali
kızkardeşinin muhtemel trajik yazgısı üzerinden etkileyici bir şekilde anlatır. 3 Kadınların gündelik
hayat döngüleri, cinsiyetlerine yüklenen roller ve yükümlülükleri de yazmayı güçleştiren
etkenlerdendir.
Öte yandan yazmanın, aynı zamanda kadınların karşı karşıya kaldıkları paradokslarla
yüzleşmelerinin, kendilerini kuşatan güç ve iktidar ilişkileriyle ya da onlara giydirilmeye çalışılan
kimliklerle çatışmalarının mekanı olabileceği de biliniyor. Örneğin Adalet Ağaoğlu’nun Ölmeye
Yatmak isimli romanı bir yüzleşme olduğu kadar, Cumhuriyetin modernleşme projesi çerçevesinde
kamusal alanda kadınlara biçilen rolü, misyonu benimsemiş, gönüllü olarak üstlenmiş kadınların karşı
karşıya kaldıkları çelişkilerle, paradokslarla hesaplaşmadır da. 4 Diyarbakırlı yazar Esma Ocak’ın da bu
gerilimlerden ve paradokslardan azade olması beklenemez. Hatta belki de ulusal kimlik inşasında
“doğu” olarak kodlanan bir coğrafyada kişisel kimliğini “batılı” bir Cumhuriyet kadını olarak inşa
etmeye çalıştığı için onunkiler daha derin ve katmanlıydı.
Yazarın kamusal kimlik anlatısında klasik otobiyografik unsurlar
Esma Ocak’ın, kendi kimlik anlatısı, Cumhuriyetin modern kadın kurgusuyla uyumludur. Üst sınıf
aristokrat bir aileden gelen Ocak da, kimliklerini bu kurgu içinde tanımlayan benzerleri gibi babasının
kızıdır. Nitekim kendisiyle yaptığım görüşmelerde, babasına ilişkin anlatımı ağırlıklı bir yer tutuyordu.
Kentin önde gelen bürokratlarından olan baba, adeta Cumhuriyetin aydınlanmacı değerlerinin ev
içindeki temsilcisi olarak resmediliyordu. Daha sonra parlamentoya da seçilen baba, kızının eğitimine
büyük önem vermiş. Öyle ki, devlet bürokrasisindeki görevi nedeni ile o zamanlarda ortaokul
bulunmayan Mardin’e tayin olduğunda, sırf kızının eğitime devam edebilmesi için eşini ve çocuklarını
Diyarbakır’da bırakarak tek başına Mardin’de yaşamayı göze almıştır.
* Ankara University, Institute of Social Sciences, Ankara, Turkey