sempozyum_bildiri_kitabi

Elektra oyunu mitin bu noktasından başlar. Oyunda annesi ve aşığını öldürmek için uzaktaki
kardeşi Orestes’in gelişini bekleyen Elektra, önce onun ölüm haberini alıp yıkılır, ardından Orestes
gelir, ölmemiştir. Birlikte annelerini ve Aigistos’u öldürürler. 27 Oyunda anne ve kızın kin, nefret gibi
duygularının aşırılığına ve intikamın nasıl kısır bir döngü yarattığına dikkat çekilir. Klytaimestra kızının
intikamı ve kocasına duyduğu kin nedeniyle yıkıcı bir eylemde bulunmuştur, Elektra aynı şeyi
babasının intikamı ve annesine duyduğu nefret sonucu yapmıştır. Klytaimestra’nın kocasını öldürme
gerekçeleri de Elektra’nın annesine yönelik suçlamaları da hoş değildir, bugün ana ne ise yarın kız o
olacaktır. 28 Dolayısıyla oyunda trajik olan, karakterin eylemi uğruna nefret duyduğu kişiye
dönüşmesidir.
Mitte ve oyunda kadınlar erkeklere bağımlı figürler olarak gösterilmiştir. Klytaimestra kocasından
intikam için Aigisthos’la, ElektraOrestes’le iş birliği yapar, onu bekler. Çünkü ataerkil düzen çocuk ve
anayı toplumsal ve ekonomik durumu nedeniyle hem aile içinde hem aile dışında erkeğe bağımlı kılar.
29
Burada erkek olarak Aigisthos ve Orestes eylemi yapan, kadın olarak Elektra ve Klytaimestra eylemi
gerçekleştiren değil tetikleyendir. Nitekim ataerkil cinsel politika kadını bir ekleme durumuna
indirger, kadınlar erkeklerin yaptıklarına eklenme ya da öykünme durumunu aşamazlar. 30
Klytaimestra kocasını aldatmış, onu, aşığıyla birlikte öldürmüştür, kocasının sarayında, aşığıyla
yaşamaktadır, yaptığı şey, toplumsal rolü gereği onanmaz. Anne ve kızın teşvik ettiği eylemler yıkıcı ve
olumsuzdur. Dolayısıyla bu oyunda kadınlar kötücül çizilir. Bu durum her ikisinin de sevgi ya da nefret
düzleminde olsun, duygularını uç boyutta yaşamalarından kaynaklanır. Bu yolla erkek egemen
düzenin kadının akılcı olmadığı, duygusal ve zayıf olduğu yönündeki belli değer yargıları 31 güçlendirilir.
Elektra’nın babasına aşırı düşkünlüğü, oyunda onun ölümünün ardından ağabeyine yönelir.
Sigmund Freud, bu oyundan hareketle, kadının erkeğe bağımlı oluşunu “bilimselleştirip” Elektra
kompleksi adlı bir davranış bozukluğu saptamıştır. Buna göre penisi olmadığı için annesinden nefret
eden ve kendisine bir penis vermesi için babasına yönelen kız çocuğu, annesiyle özdeşleşip onun gibi
davranarak bu kompleksten hiç kurtulamaz. 32 Bu saptamayla erkil ideolojinin söylemi yerleşik hale
gelmiş, üstelik Elektra oyunu, buna yol açmıştır. Yine bu kompleks, söz konusu oyundan dolayımla,
anne ve kız arasında yapıcı, olumlu bir ilişkiyi imkansız kılar, yerine rekabeti koyar, erkekliği yüceltir.
Tam da bu nedenle feministler sıklıkla anne kız ilişkisinin yapıcı rolüne vurgu yapar. Luce Irigaray bu
kompleksle annenin öldürüldüğünü söyler, sanıldığı gibi kadın penise özenmez, kadının konumunu
33
farklılaştırmak için kadınlar arasında anneye yeni bir hayat verilmelidir. Bu çerçevede
düşünüldüğünde Sofokles’in Elektra oyunuyla, ataerkil düzene geniş, kalıcı bir yaşam verdiği açıkça
görülür.
Euripides, Medea: Erkek Bir Kadına Haksızlık Yaparsa…
Antik Yunan tragedyasında önemli bir dönüşümü başlatan Euripides, tragedyayı farklı bir zemin
üzerinde inşa etmiştir. Pazarcı bir annenin oğlu olan yazar, üst sınıf bir aileye mensup değildir. 34 Belki
de bu nedenle oyunlarında kahramanlar değil gerçek insanlar, özellikle de gerçek yaşamda ötelenen
kadınlar yer alır.
Daha önce Yunan tragedyasında izlediğimiz kadının kendisi olmaktan çok onun erkeğin
dünyasında var edilmiş biçimidir. Euripides’in bu konuda ayrıcalıklı bir yeri vardır. Kadınları
kendi bakış açılarından ortaya koymuş, erkeklerin kurbanı olarak göstermiş, uç duygularla
kişileştirmiştir. Yapmaya çalıştığı kadının içinde bulunduğu koşulları anlatmak, bastırılmış
öfkelerini açığa vurmaktır. Hiçbir yerde sesini duyuramayan kadın bir yazarın kalemiyle de
olsa düşüncelerini duyurmaktadır. 35
Yazdığı oyunlarda genellikle net bir fikir sunmaktan çok çelişkileri gösterip izleyiciyi soru sormaya
çağırır. Çünkü kuşkucu filozoflar ve Sokrates’le yakın ilişkisi nedeniyle çok tanrılı düzeni yadsımıştır. 36
Onun oyunlarında ideal demokrat vatandaşı yetiştirme amacı yerle bir olur. Bunda yaşadığı dönemde
demokrasinin çözülmeye başlamasının etkisi vardır. O demokrasinin kendini yıkmaya doğru gittiğini
gören çağdaş bir demokrattı. Yapıtlarında temel çelişki buydu. Kötülükleri cesaretle sergilerken
demokratik yapının altını oyuyordu. 37