sempozyum_bildiri_kitabi

TOPLUMSAL CİNSİYET MESELESİ OLARAK İSLAM KÜLTÜRÜNDE
KADIN: SUFİ BAKIŞ AÇISINDAN BİR ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
Cemile BARIŞAN *
Aslen bir seminer olarak düşünülmüş olan bu çalışmada, kadının İslam kültüründe özellikle de sufi
bakış açısından konumunu göz önüne almayı önereceğim. Bu bağlamda, İslam düşüncesinde, cemal
tecellisi açısından kadın bununla bağlantılı olarak bugünden bakıldığında genellikle görünmeyen
alanda kaldığını düşündüğümüz bir durumda algılanır olmuştur. Açıkçası ilk bakışta böylesi bir ön
izlenimle bu durumun, kadının toplumsal yeri ve konumu, hatta ilmî katkıları açısından da hak ettiği
yeri almasına bir bakıma set çektiği düşüncesiyle yola çıkmıştım. İslâmî bakış açısından bu durumun,
kadınlar tarafından söylemsel ve problematik haline getirilip bir “iktidar” mevzusuna yol açmasının
engellenmesi olarak da telakki edilebileceği düşüncesi ise hep akılda tutulan bir şeydi, ki feminizme
olan yaklaşımlardaki mesafe ya da radikal kritisizm de İslam düşüncesinde ve özellikle de feminizmin
neredeyse bütün uyarı ve eleştirilerini sahiplenen müslüman münevver kadınlar arasında da genel
olarak buradan neşet etmektedir. Şimdi bu araştırmanın, literatür taramasındaki en son telkin
ettiklerini de kısaca paylaşarak güncel bir örnek olaya geçmek istiyorum.
Özellikle de bugün ilahiyat fakültelerinde işlenen usül ve furu gibi fıkıh alanındaki temel
kitaplarda kadınların isimlerini göremediğimi fark etmem beni fıkh‐ı zâhir dediğimiz alanda, yani
bugün sadece “fıkıh” olarak anılan alanda kadınların olmadığı düşüncesine itmişti. Ancak Havva
Demirci’nin, Hz. Peygamber Döneminden Günümüze Kadın Fıkıhçılar 1 adlı yüksek lisans çalışmasında
kadın âlimlerle ilgili ciltlerle kitaptan bahsetmesi ve bunları bize tanıtması bir yana, aktardığı bilgiler
arasında zikrettiği M. Ekrem Nedvî’nin, yaptığı araştırmada sadece hadis alanında sekiz bin kadın âlimi
ortaya çıkarmış olması bile zannediyorum ne demek istediğimi izah etmek için yeterlidir. Demirci,
araştırmasına bundan 15 yıl kadar önce başladığında müslüman kadın âlimlerin bu denli çok olacağını
kes. remediğini Nedvi’nin de söylemiş olduğunu aktararak, onun, çalışmasını hadis âlimi kadınlarla
sınırlamak zorunda kaldığını ancak araş rmasının şimdiden 40 ciltlik bir araş rmaya dönüştünü
anlatır. 2 Diğer yandan söz konusu kadınlardan birçoğunun da âlimlerin bulunduğu ve yetiştiği
ailelerde oldukları dikkat çekmektedir. 3 Ancak Hz. Peygamber’den sonra kadınların toplumdaki aslî
yerlerinde bazı değişiklikler ve daralmalar olduğu, cahiliye dönemini hatırlatacak kısıtlamalara
gidildiği de çalışmada zikredilmektedir. 4 Ne var ki tüm bunlar kadınları ilim öğrenmekten ve
öğretmekten alıkoymamıştır. 5 Tam da bu noktada, her iki duruma açıklık getiren bir açıklama
modeline ihtiyacımız olduğu aşikârdır, notunu düşerek, çalışmamın teorik kısmından örnek olaya
geçeceğim. Fakat yine de kadınların İslam medeniyetindeki yerlerinin, Virginia Woolf’un kendine ait
bir odayı özlemle arayan kadınından ve tiye aldığı “oxbridge” manzarasından bambaşka bir yerde
olduklarını da teslim etmemiz gerekir. 6 Ancak daha da önemli olan ve dikkat edilmesi gereken şey, iki
mühim kültürün karşılaştırmasında düzlemsel bir farklılığın olduğunu öncelikle kabullenmek
gerektiğidir.
Diğer yandan teorik kısmı, meseleye son bir şerh düşerek kapatmak istiyorum: Fıkıhla ilgili
Demirci’nin tezinde özetlenenler, kadınlar İslam kültür tarihi boyunca aktif olsalar da bugün ders
kitaplarına geçen isimlerin erkekler olduğu gerçeğini örtemez. Ancak bahsini ettiğim düzlemsel
farklılık, İslam kültüründe kadının özel alanda olmasının ona olan “saygınlık hissi ve verilen değerin
gösterilme ve yaşanma biçimi” ile de yakından ilişkilidir. Ve yani bu bir “edep” konusudur. Meselenin,
genel olarak cemaat ruhu ile izah edilebilecek, başka alanlarda bariz hale gelen, erkekleri de
ilgilendiren boyutları da vardır. Fakat konunun diğer yandan da önemli bir açmazı vardır ki, “tarihsel‐
*
Afyon Kocatepe University, Department of Philosophy.