sempozyum_bildiri_kitabi

KADININ HAFIZASI: ÇAYKARALI RUMCA KONUŞAN KADINLAR
Gülmelek DOĞANAY *
1980’lerin sonundan itibaren resmi tarihin dışarıda bıraktığı tüm geçmişe dair anılar dile
getirilmeye başlanmıştır. Pierre Nora, bu süreci, “tarihin demokratikleşmesi” nin bir sonucu olarak
“hafızanın başkaldırısı” şeklinde ifade etmektedir. Ulusal hafızadan toplumsal hafızaya geçişin
yaşandığı 1 ve içerisinde bulunduğumuz zaman diliminde, kazananlar yerine artık mağdurların, gelecek
yerine geçmişin, homojenlik yerine dışlananların birlikteliğinin, geçmişle geleceğin kesintisiz
devamlılığı anlayışı yerine parçalanmış tarihlerin su yüzüne çıktığını görüyoruz. 2 Ancak bazı
durumlarda sessizleştirme ve asimilasyona dayalı resmi ideolojinin tek tipleştirmeye çalıştığı bireyler
farklılıklarını ve belleklerini gizlemekte ve bu belleği hiç bilmemektedirler. Özne olmak için kişisel bir
tarih gerektiğini belirten Leyla Neyzi'ye göre bu durum bireylerin öznelliği açısından sorunlara yol
açmaktadır. 3
Kadınlar da mensubu oldukları kültürel grubun ortak hafızasını oluşturmada ya da kurgulamada
erkeklerle aynı güce sahipler mi? O kültürel kimliğin aktif birer öznesi olarak hareket edebiliyorlar mı?
Kültürün ve hafızanın aktarımı konusunda etkin midirler? Bu sorulara Çaykaralı kadınlar örneği
üzerinden cevap bulmaya çalışacağız. Fransız feministlerinin iddia ettiği gibi din, felsefe ve dille
desteklenen erkek merkezli bir anlayış, söylem ve tarih yazımı söz konusudur. Öyleyse herkes adına
konuşan erkeğin bu dilini yapıbozumuna uğratmanın yolu ancak kadınların sözlerine yer vermekle
olacaktır. Bu nedenle kadınları dinlemeye, onları konuşturmaya ve onlara yeni şeyler söyleme ya da
olanı başka bir bakışla anlatmalarını sağlamaya çalışacağız. Çünkü kadınlar aynı zamanda bir sınıfın,
cinsiyetin yanı sıra, milli, etnik ve ırksal cemaatlerin mensubudurlar ama kendi toplumlarının
eyleyicileri değildirler. 4 Maksadımız erkeklerin yazdığı, oynadığı ve anlattığı tarihin ya da kültürel
deneyimlerin kadınlar tarafından nasıl algılandığını anlamak olacaktır.
Çaykaralı Rumca konuşan kadınlar, araştırmanın nesnesi olarak seçilmiştir. Özellikle etnokültürel
farklılıklar gösteren bu kadınların seçilmesindeki neden, farklı olduklarını Trabzon’da dile getiremiyor
olmalarında ya da bunun farkında olamamalarında yatmaktadır. Asıl amaç, kimliklerini saklayarak
hatta unutarak yaşamak zorunda kalan kadınların resmi tarihin gizlediği ve hatta dışladığı geçmişlerini
onların aracılığıyla ve yine kadın gözüyle yeniden ortaya çıkarmaktır.
Sorularımıza cevap ararken niteliksel yöntem kullanılmış ve böylece araştırmanın saha çalışması
gerçekleştirilmiştir. Çaykaralı kadınların ortak hafızaları ile ilgili verileri elde etmek için yarı
yapılandırılmış görüşmeler yapılmış ve sözlü tarih çalışması ile görüşmecilerin anlatıları
kaydedilmiştir. Daha sonraki araştırmalarımıza bir giriş olarak kabul ettiğimiz bu çalışmada, şimdilik üç
kadınla yaşam öyküsü görüşmeleri yapılmıştır. Görüşmecilerle mümkün olduğunca kendi özel
alanlarında, kendilerini rahat hissettikleri ve “mahremleri” olarak kabul ettikleri meseleleri
konuşabilecekleri mekânlarda derinlemesine mülakat yapılmıştır. Böylelikle katılımcı gözlem yapma
imkânı elde edilmiştir.
Sosyal tarih ve feminizmden faydalanılarak hazırlanan bu çalışmada sosyolojik veriler
kullanılmıştır. Bu anlamda ilk olarak sözlü tarih ve feminist tarih metotlarının sosyal bilimlerdeki yeri
ve çalışmamıza olan katkıları üzerinde durulacaktır. Böyle bir yöntemsel çerçeve çizildikten sonra
toplumsal hafıza kavramsallaştırması etrafında Çaykaralı kadınların "Rus işgalini" nasıl anımsadıkları
ve nasıl bir travma inşa ettikleri üzerinde durulacaktır. Ulusal hafızaya eklemlenmeye çalışırken
Pontus kültürünü reddedişleri ve unutmaya çalıştıkları olgular anlatılmadan önce o kültüre ait hangi
kalıntıların bilinçsizce bugüne aktarıldığı belirtilecektir.
*
Karadeniz Technical University, Department of Public Administration.