sempozyum_bildiri_kitabi

HALİÇLİ KÖPRÜ ROMANINDA ETNİK KİMLİK, TOPLUMSAL CİNSİYET
VE ULUSLARARASI GÖÇ BAĞLAMINDA KADIN GÖÇMENLER
Ömür AKYÜZLÜ *
Emine Sevgi Özdamar'ın Almanca kaleme aldığı ve özgün adı Die Brücke vom Goldenen Horn olan
romanı ilk olarak 1998 yılında Almanya’da yayımlanmış; 2008 yılında Haliçli Köprü 1 adıyla Türkçeye
kazandırılmıştır. Alman edebiyatında bireyin gelişimini konu alan bildungsroman türüne ait kabul
edilen romanda, Batı Berlin'e göçmen işçi olarak giden genç bir kadının yaşadıkları isimsiz ben anlatıcı
tarafından aktarılır. Bir yandan kadın‐göçmen olmanın kültürel travmalarına değinilirken diğer yandan
siyasi ‐ sosyal açıdan hararetli günler geçiren İstanbul’a dönen anlatıcının, kadınlık deneyimini
yeniden sorgulaması konu edilir.
Özdamar’ın Berlin’de bulunduğu 1965‐67 yılları arasındaki tecrübelerinden hareketle yazdığı
Haliçli Köprü romanında anlatıcı, farklı kadınlık deneyimlerini kültürel kodlar üzerinden sorgulayan bir
göçmen kadın temsilidir. Genç bir kadın olarak iki kültür arasında somut anlamda gidiş‐gelişleri,
geldiği toplumun kültürel sınırlarının farkına varmasını sağlar ve böylece erginlenme sınavı hız
kazanır. Öğrenci olaylarının hareketlendiği bu yıllarda, söz konusu farkındalık onu kolaylıkla siyasi bir
varoluşun alanına çeker. Bu hareketlilik içerisinde, bir yandan genç bir kadın olarak kendi kimliğini
bulmaya ve oluşturmaya çalışırken diğer yandan sosyal ve siyasi alanda mevcut yapılara direnme
pratiğini edinme sürecine de tanıklık edilir. Eser, roman türünde yazılmış olması sebebiyle
kurmacanın alanına girmekle birlikte, ana karakterin temel eylem ve söylemleri ile yazarınki arasında
doğrudan kurulabilecek çok boyutlu bir ilişkisellikten söz etmek mümkündür. Hülya Adak’ın “kurmaca
belki de en otobiyografik itirafların yapıldığı, otobiyografi ise çoğu zaman kurmacaya en yakın
türdür” 2 saptamasından hareketle, Haliçli Köprü’nün bireye ve toplumsal yapıya dair algı ve tanıklığı
üzerinden toplumsal bellek ve ortak hafızaya sunduğu katkıyı gözden kaçırmamak gerekir. Sayısız
referans noktasından sınırsız bilgi ve belge sunan eserin kadın göçmen olmaya dair söyledikleri, bu
çalışmanın odak noktasını oluşturacaktır. Kadın göçünün kültürel uzantıları ve ulus‐devlet inşa
sürecinde kurgulanan toplumsal cinsiyet rollerinin bilhassa dış göçlerde daha belirgin hale gelen
yapısı, ana karakterin benlik algısında ve toplumu algılayışında yarattığı izlerin yanı sıra bireysel ve
kolektif eylemlerine yansıyan tarafları üzerinden de irdelenmeye çalışılacaktır.
Milliyetçi söylemin ideal kadınlık kurguları
Milliyetçilik çalışmalarının temel vurgularından birini oluşturan modern uluslar ile aile analojisine
göre, modern uluslar aile kurumuyla hatırı sayılır benzerlikler içermektedir. Kadınlar ve erkekler, her
iki yapıda da birbirinden ayrışan toplumsal cinsiyet rollerine sahip olmakla birlikte erkekler her iki
yapının da reisi konumundadırlar. Bir erkek kardeşler birliği olarak inşa edilen ulusal cemaatte,
kadınların yeri ise sembolik fakat vazgeçilmezdir. Tesadüfî olmadığı aşikâr olan ulus ve aile analojisi,
ulusun varlığını ve yeniden üretimini tanımlanan sınırlar içerisindeki aile kurumunun devamlılığına
bağlarken diğer yandan aile için tanımlanan bütün ahlâkî ve doğal sınırların (kan bağı ya da evlilik gibi)
ulus için de benzer vurgularla tekrarlandığını gösterir. 3
Toplumsal cinsiyet olgusunun etnik ve ulusal kimliklerle ilişkisini ele alan çalışmalara en önemli
katkıyı sunanlardan Yuval‐Davis ve Anthias, kadınların milliyetçi projeye dahil olma biçimleri arasında
etnik toplulukların biyolojik ve kültürel yeniden üreticileri olmalarının yanı sıra topluluğun kültürel
sembollerinin ve şerefinin de taşıyıcısı olduklarının altını çizerler. 4 Bu bağlamda, kadın bedeninin
ulusu imlemesi, kadının namusu ile ulusun ve vatanın namusu arasında apaçık bir özdeşlik
kurulmasına da zemin hazırlar. 5 Kadın bedeni; eril tahakkümün, sahiplik ilişkisi üzerinden hem bir arzu
nesnesi hem de mücadele alanı olarak belirirken ulusu imlemesi dolayısıyla da ulusal ve uluslararası
çatışmaların üzerinden yürütüldüğü bir cazibe alanı olarak kurgulanır.
*
İstanbul Technical University, Department of Turkish Language