sempozyum_bildiri_kitabi

u sorgulama sonucu ulaştığı doğruyu ortaya koymaya çalışan bir entelektüeldir. Fatma Aliye
Hanım’ın geleneği sorgularken gelenekten tamamen koptuğunu söylememiz doğru değildir.
Toplumsal değerlere önem veren Fatma Aliye Hanım yazılarında bir “doğru yanlış” analizi
yapmaktadır. Mesela, Nisvân‐ı İslam isimli kitabında kadınların İslamiyet sayesinde elde ettikleri bazı
hakların çeşitli gelenek ve görenekler yüzünden uygulanamadığına parmak basarak, bir yandan doğru
bilinen yanlışları kaynak gösterip açıklamayı amaçlamakta bir yandan da toplumsal bir özeleştiri
sunmaktadır. 20 Bunun yanı sıra, “cariyelik” konusuna ise eleştirel bir yaklaşım getirmeyen Fatma Aliye
Hanım, yine Nisvân‐ı İslam isimli eserinde bu geleneği olumlayan bir yaklaşım sergilemektedir.
Romanlardaki ana kadın karakterler dikkate alındığında ise Fatma Aliye Hanım, birçok toplumsal
sorunu eleştiren bir kadın yazar olarak ortaya çıkmaktadır. Örneğin romanlarında, aile kurumunu
ilgilendiren meselelerde hem erkeği hem de kadını vazifelendiren Fatma Aliye Hanım, evlilikte kadını
sadece “annelik” göreviyle vasıflandırmayıp, onun bir birey, bir eş olarak zevcinden sevgi ve hürmet
görüp evliliğinde mutlu olması gerekliliğini vurgulamaktadır. Levâyih‐i Hayat’daki Fehame
karakterinin yaşadıklarını göstererek, gençlerin zorla evlendirilmesinin büyük hatalara neden
olacağını belirten Fatma Aliye Hanım, kendi menfaatlerini düşünmeyen büyüklerin gençlere eş
seçiminde yardım etmeleri gerektiğini belirtmekte ve en sonunda da evlenmeden önce gençlerin
rızalarının alınması gerektiğinin altını çizmektedir. 21 Evlilikte eşlerin birbirine denk olmaları gerektiğini
vurgulayan Fatma Aliye Hanım, maddiyattan çok, tahsil, kültür ve yetişme tarzlarının birbirleriyle
uyumlu olması gerektiğini söylemektedir. Mesela, Refet romanındaki Refet karakteri kendisiyle
evlenmek isteyen Mucip Bey’i cahilliği sebebiyle kendisine denk görmemektedir. Levâyih‐i Hayat’da
Fehame karakteri de evliliğindeki mutsuzluğunu eşiyle aynı terbiyeyi almamış olmasına
bağlamaktadır.
Erkeğin çok eşliliği meselesinde ise Fatma Aliye Hanım Taaddüd‐i Zevcat’da kadın ve erkeğin
öncelikle “insan” oldukları için eşit olduklarını, erkekler için çok eşlilik iznini dinen kabul etmekle
beraber bu iznin yerine gelmesi için gereken şartların uygulanmasının zor olduğunu hatta mümkün
olamayacağını, bir babanın da yalnız bir anneden olan çocuklarına layıkıyla bakabileceğini ve erkeğin
tek eşliliğinin ailenin saadeti ve mutluluğu için daha iyi olacağını söylemektedir. Kadının hamile
kalamasa da kadın olduğunu vurgulayan Fatma Aliye Hanım, kadının sadece “doğurmak” ve
“çocuğuna bakmak” vazifesiyle evlendiği fikrine karşı çıkarak, kadınların çocuklarını emzirmek
mecburiyetinde bile olmadıklarını bununla beraber zevçlerin zevcelerine ve çocuklarına bakmakla
yükümlü olduklarını belirtmektedir. Çok eşlilik karşısında kadınların talak hakkının olduğunu
hatırlatan Fatma Aliye Hanım, erkek razı olmadığı sürece kadının boşanmasının zorluğunu
romanlarında işleyerek duruma toplumsal bir eleştiri getirmektedir. 22
Kadınların mecbur kaldıklarında iffet dairesinde çalışabileceklerini belirten Fatma Aliye Hanım,
maddi gücü olan kadınların hayatları hakkındaki seçimlerde daha özgür davranabildiklerini
belirtmektedir. Mesela Refet romanında Refet ve Udî romanında da Bedia karakterleri para
kazanabildikleri için hayata dair seçimlerini daha özgür yapmaktadırlar. Yine Refet romanındaki Şule
karakteri de kendi maaşını eline almadan evlenmeyi düşünmemektedir. Kadınlar için en ideal
mesleğin “öğretmenlik” olduğunu vurgulayan Fatma Aliye Hanım, romanlarında yarattığı kadın
karakterler üzerinden kadınların yeri geldiğinde erkeklerden daha güçlü ve iradeli olabildiklerini
göstermektedir. Örneğin, Muhadarat’daki Fazıla karakteri Mukaddem ve Şebib’den daha güçlü bir
karakterdir. Aynı romandaki Münevver Hanım da Saî Bey’den daha güçlü bir karakterdir. Münevver
Hanım oğlu Mukaddem’i tek başına yetiştirmiştir. Bir başka deyişle, Fatma Aliye Hanım, “zayıf kadın,”
“güçlü erkek” genellemelerini yıkarak kadınlar arasında da erkeklerden güçlü kadınlar veya erkekler
arasında da kadınlardan zayıf erkekler bulunabileceğini göstermeye çalışmaktadır. Kısacası Fatma
Aliye Hanım, çoğu romanındaki baş kadın karakterleri her zorluğa karşı kendi ayakları üzerinde
durmaya çalışan, iradeli, çalışabilen ya da ekonomik gücü olduğu için kısmen bağımsız kadınlar olarak
tasvir etmektedir. Bu tanımlamalar da genel olarak Fatma Aliye Hanım’ın kafasındaki kadın algısını
gözler önüne sermektedir.