sempozyum_bildiri_kitabi

Haliçli Köprü romanında, bedenini ötekinin tasarrufundan kurtarmak suretiyle özgürleşerek
modern bir erginlenme sınavının basamaklarını kateden genç kadın, bu dönüşümün ilk sinyallerini
romanın hemen başında, tiyatro okuma isteğine ailesi tarafından karşı çıkıldığında verir; neredeyse
bir meydan okumayla aldığı Almanya’ya gitme kararıyla, yaşamını değiştirecek bir fitili de ateşlemiş
olur. Önce Berlin ve sonra İstanbul’da karşı karşıya kaldığı olay ve durumlar neticesinde anlatıcı, bu
kez kendinden daha emin bir şekilde Berlin’e gitmeye karar vererek yeni duruma geçiş yapar. Ancak
Jale Parla’nın “Türkiye’de kadınlarca yazılmış kadın Bildungsroman’ları mutlu sonla bitmezler” 6
sözünü destekler şekilde, ulaşılan bu yeni durum, 1970’lerin Türkiye’sinde politize olmuş bir kadının
zorunlu göçü sonucunu doğurmuştur denebilir.
Almanya’ya gitmeden önce tiyatroyla ilgilenen ve bu ilgisi sebebiyle derslerini ihmal eden, bütün
bunların üstüne bir de Almanya’ya gitme kararını dile getiren anlatıcıya karşı ebeveynlerinin
söylemleri geleneğin ağırlığını taşır: “Daha yumurta bile pişiremiyorsun.” 7 Bilhassa annesinin, tiyatro
ile kurduğu duygu‐yoğun ilişkiye dayanarak sarf ettiği “Tiyatro hayatını mahvetti.” 8 benzeri ifadeler,
anlatıcının başkaldırısının esas hazırlayıcısı olur. “Tiyatroda aldığım alkışları evde annemden
alamıyordum” 9 cümlesi, ebeveynlerinin gelenekçi tutumlarına getirdiği isyanın ifade bulmuş halidir.
Okulunu bitirmesi konusundaki ısrarlı girişimler anlatıcının kararlılığını arttırmış olacak ki bir sonraki
sahnede Almanya’ya giden trenin koridorlarına geçilir.
Anlatıcının kadın göçmenlerle ilk karşılaşması, Almanya’ya doğru yol alan trende olur. Bu
kadınların arasında annesini andıranları aramakta olduğunu fark eder. Kuşkusuz bu ayrılık, sıradan bir
kopuştan fazlasını ifade etmektedir. Genç yaştaki anlatıcı, aynı anda hem doğup büyüdüğü
memleketten hem de geleneğin aktarıcısı, taşıyıcısı ve yeniden üreticisi konumundaki anneden
ayrılışıyla birlikte, kendisine sınırlar çizen bu unsurların yokluğunda nasıl davranacağını, varlığını nasıl
sürdüreceğini bilemez. Öfkesini ve gözyaşlarını arttıran bu kayboluş hissi, anlatıcıya “... sanki ben
annemi değil de annem beni terk etmişti” 10 dedirtecektir. Aileden kopuş, hakikatte bir tahakkümü
yıkma ve reddetme girişiminin ilk ve en zorlu bileşenidir.
Türkiye’den Almanya’ya giden bütün kadın göçmenler, bir kadınlar yurdunda (“wonaym”da) bir
arada kalırlar. Sabahları beşte kalkıp işlerine gider, akşamları yurda dönüp erkenden yatarlar.
Ailesinden ve o zamana değin yerleşik olduğu kültürel atmosferden uzak olan anlatıcı, gündelik hayat
pratiklerindeki bu tekdüzelik içerisinde, tiyatroyla kurduğu ilişkiden de hareketle, başlangıçta yalnız
çevresini gözlemlemekle yetinir. Yazar, anlatıcı ve bahsedilen kadın kimliklerinin tümü aynı kültürel
mirastan gelmektedirler. Gündelik olanın sınırlarından taşacak en ufak bir harekette bulunmamaya
âdeta özen gösteren bu insanlar, Türkiye’den Almanya’ya geçerek gösterdikleri coğrafi sınırları aşma
konusundaki kararlılığı kendilerine cinsel kimlikler bağlamında tanımlanan sınırları aşmakta
gösteremezler. Belki de dış dünyayla karşılaşmaktan özenle kaçınmaları, bu çarpışmanın kendilerini
hapseden sınırlarda yaratacağı kırılmanın bilincinde olmalarından kaynaklanmaktadır.
Öte yandan, her ne kadar aynı kültürel mirastan beslenseler de göçmenlik deneyimi yaşayan
kadınların anne, eş ya da genç kız olmaları bağlamında farklı referans noktalarından farklı temsil
biçimlerini imledikleri muhakkaktır. Kadınlara örülen eril duvarların yüksekliği, onların direnme ve
meydan okuma pratiklerini de belirler. Duvarlar yalnız anne, eş ya da genç kızlar için değil farklı
sosyo‐ekonomik yapılardaki aileler için de farklı yüksekliklerde örülmektedir. Anlatıcının bir genç kız
olması, ayrıca içinde yaşadığı küçük burjuva evinde, özgürlükçü olduğu anlaşılan, onaylamasa bile
gidiş sürecini destekleyen, kendi kararlarını alma ve bireyselleşme noktasında onu özgür bırakan bir
babaya sahip olması, onun mevcut duruma meydan okumasını sağlayan temel unsurlardandır.
Anlatıcının Berlin’e çalışmaya giden kadınlara ilişkin deneyimlerinden bir diğeri, işle kurdukları
ilişkiye dairdir. Çalışırken yalnız cinsiyetini değil, neredeyse bilincini de yitiren, bu suretle insandan
çok makineyi andıran kadınlar, Charlie Chaplin’in Modern Zamanlar’ında iş döngüleri çok çarpıcı bir
şekilde anlatılan fordist sistemin mağdurlarına dönüşürler. Çalışma ortamları gibi, yaşam alanları olan
yurtlar da belirli kalıplar çerçevesinde birörnek hareket ettikleri mekânlar arasındadır. İş çıkışında
hızlıca yurtlara dönen kadınlar odalarında daha akşam olmadan akşam yemeklerini yer ve gece
olmadan uyurlar. Sistemin arzu ettiği şekilde, güçlendirilmiş özdenetim yoluyla içselleştirdikleri
toplumsal cinsiyet kurguları, onları sürekli izlenen haline getirmektedir. Bu kurgunun oluşturduğu
baskı öylesine kuvvetlidir ki kadınlar yalnız kaldıklarında bile her an bir üçüncü kişinin bakışıyla