ovde - vera znanje mir

u svetovna pitanja (tzv. teorija dva mača), Pravoslavna crkva je težila tzv. sinfoniji (skladu) sa
državom. Teoriju sinfonije razvio je vizantijski car Justinijan (527–565), kao vid »uzajamne
saglasnosti uz nezavisnost svake od oblasti« (crkve i države - prim. Z.P.) (Bulgakov, 1991:230).
Polazi se od toga da je "car, kao Hrišćanin, podređen patrijarhu, a patrijarh je, kao podanik
države, podređen caru" (Arveler, prema Milošević, 2004:100). Teoriju sinfonije prihvatila je i
srpska srednjovekovna država, delatnošću Svetoga Save (Milošević, 2004:101). 138
Međutim, realna praksa pokazuje da zapravo na delu nije bila prava sinfonija, već da je
crkva bila podređena caru, što se najizrazitije manifestovalo u Vizantiji, carskoj Rusiji
(Moskva kao Treći Rim), i Nemanjićkoj Srbiji. Tako vizantijski car Justinijan nije bio običan
vladar, već kosmokrator, s obzirom da je zemaljsko carstvo slika onog nebeskog. Umesto
međusobne nezavisnosti, postojala je interdependencija crkvene i državne sile (Kung, 1995:
253), a država i crkva u Vizantiji "sporazumno suzbijaju svaku opasnost koja bi ugrozila
bogomdani svetski poredak" (Ostrogorski, 1969: 51). To je naročito jačalo kako je država
postajala moćnija i birokratizovanija, a sveštenici postajali poseban stalež, odvojen od naroda.
Kung navodi da u Vizantiji car nije bio isto što i papa u Rimu, nije bio sveštenik i nije
smatran nepogrešivim, 139 ali je uticajem na postavljanje patrijarha, ceremonijalnom i
sakralnom simbolikom koja je obavijala njegovu vlast, a ponekad i uspešnim nametanjem
nekih dogmatskih stanovišta (npr. u periodu tzv. ikonoborstva), imao prevagu u odnosu na
crkvu (Kung, 1995: 253), tako da se umesto sinfonije zbilja dešavao tzv. cezaropapizam. U
Vizantiji su ti periodi bili češći od perioda sinfonije: Maksimu Ispovedniku je, recimo, zbog
nepokornosti caru bila odsečena ruka (Jerotić, 2000:12, 13). 140
Ruski pravoslavni filosof Berđajev strog je prema katoličkom papocezarizmu, ali isto tako i
prema pravoslavnom cezaropapizmu. Osvrćući se na stanje u Drugom Rimu – Vizantiji, i
carskoj Rusiji, odnosno "Trećem Rimu"- Moskvi, on kaže: "Pravoslavlje je posvećivalo
samodržavlje kao oblik vladavine, ono se u crkvama molilo za apsolutističku državu
potčinjavajući se njenom imperijalizmu, ono je prihvatilo cara kao poglavara crkve i tako je
od samodržavlja načinilo religioznu dogmu koja je otrovala svest naroda..." (Berđajev, 2001:
113). Za Berđajeva je Rusko carstvo oblik vizantijsko-tatarskog etatizma, začinjenog "sosom
nemačkog birokratizma" (Isto, 123). 141
Osim toga, u Rusiji je bio dosta dug i tzv. sinodalni period, kada je Petar Veliki ukinuo
patrijaršiju i na čelo crkve postavio Sveti Sinod, čije članove bira sam car među episkopima,
igumanima i sveštenicima, kao i jedno svetovno lice. Ovaj period trajao je dva veka, sve do
1917. (Tvrdoški, 2001: 135). Međutim, taj odnos nikada nije obratan: država nikada nije bila
podređena Pravoslavnoj crkvi; Crkva je mogla da utiče na državu iznutra, preko vrednosti koje
propoveda, ali taj odnos nikada nije bio spoljašnji odnos (zlo)upotrebe moći Crkve preko teorije
i prakse dva mača (Bulgakov, 2001: 233). Ako Crkva ovde nije bila politizovana, kao što je bio
slučaj u nekim periodima istorije Katoličke crkve, istočni carevi (vizantijski i ruski)
zloupotrebljavali su svoj apsolutizam u odnosu prema Crkvi (Benz, 1991: 147 - 148).
Iz gore navedenog, proizlazi da autoritarnost, igre moći i (zlo)upotreba sile i vlasti nisu
bili strani Pravoslavnoj crkvi. Međutim, pitanje je da li uzroke ovakvog idolopokloničkog
odnosa Crkve pa i naroda prema vlasti (možda) pre treba tražiti u nekim istorijskim uzrocima
(tenzije između Rima i Vizantije, pljačkanja i razaranje Vizantije posle Četvrtog krstaškog
pohoda, dvesta godina ropstva pod mongolsko-tatarskom vlašću u Rusiji, petsto godina turske
vlasti u Srbiji, Bugarskoj i dr.) ili u samoj pravoslavnoj religiji i crkvi. Pitanje je naravno
složeno, a odgovori ne mogu biti jednostavni i konačni.
Svakako su političke i druge prilike nametale Crkvi određene izazove, kojima se ona
možda i teže suprotstavlja od drugih ustanova, zbog svoje onostrane dimenzije, kao i zbog
izvorne hrišćanske poruke na nenasilje. 142
Međutim, neka obeležja pravoslavlja kao da pogoduju ovakvom pasivnom odnosu prema vlasti i
spoljašnjim neprilikama. Tako npr. Vladeta Jerotić navodi da tzv. osećajna religioznost u