ovde - vera znanje mir

istraživača su bili Jevreji; jedan od ciljeva je bio pokušaj da se pronađu osobine “antisemitske”
ličnosti, mada su je oni nazivali i “etnocentrična” ili “antidemokratska ličnost”.
Koliko se može saznati proučavanjem psihološke strukture diktatora i autokrata, kao i onih
demokratskih lidera koji su imali sklonosti ka autokratiji, ranije pobrojane osobine se uglavnom
mogu sresti kod njih, posebno kod dvojice koji se stalno pominju u ovom kontekstu - Hitlera i
Staljina. Psihološka struktura autoritarnih vođa mogla bi se sažeti u sledeće tačke: krutost i
rigidnost u stavovima i odlukama, nesposobnost podnošenja neizvesnosti, sklonost brzog
zauzimanja ekstremnih stavova, nesposobnost tačne projekcije drugog (on se percipira kroz
sopstvenu ličnost, koja služi kao uzor, neka vrsta mernog instrumenta), izražen narcizam, sklonost
sadizmu, opsednutost vlašću.
Neki autori su razmatrali potrebe za određenim tipom vođe u odosu na nacionalni karakter. Tako
je zaključeno da Anglikanci traže smirenost, razum koji preovladava nad emocijama, Germani
egzaltiranost itd. Prema J. Cvijiću: ” Na ljude dinarskog tipa najviše uticaja imaju vođe u čijem
ponašanju ima nečega tajanstvenog, ili mu oni to pripisuju. Veruju da se ne može biti veliki čovek
bez sposobnosti koje daju tajanstvene sile, naročito vile i dobri duhovi.” Međutim, ovaj zaključak
ne može se smatrati za ispravan: često prilike u kojima se sledbenici nalaze određuju tip vođe koji
im je potreban, pa tako isti narod u različitim okolnostima može izabrati dva različita tipa vođe.
Postoji nekoliko tipova odnosa između vođe i sledbenika :
Traganje za svemoćnim ocem. Ovaj odnos je čest kod savremenih političkih vođa i svodi se na
obožavanje svemoćnog oca koji štiti i kažnjava, a sledbenici se nalaze u potpuno podređenoj
poziciji. Kao varijantu ovog tipa odnosa Čolović navodi primer iz naše najnovije istorije: na
mitinzima se u porukama umesto Titovog, pominje ime Slobodana Miloševića. Tako se održava
kult mitskog oca, koji je po mnogim autorima, osnovna sadržina kolektivnih verovanja. Ove
poruke, kada se pogleda iza ideja o nastavljanju ili prekidanju jednog političkog nasleđa, imaju za
svrhu oživljavanje ne samo kultnog očinskog lika Josipa Broza, već i drugih likova ”oca-kralja” iz
srpske istorije i mitologije: cara Dušana, kneza Lazara i Miloša Obilića.
Politički vođa predstavlja inkarnaciju ideala – ega. Ovo je psihoanalitički pristup posebnoj relaciji
prema autoritetu koji sledbeniku služi kao model prema kojem treba da oblikuje svoju ličnost.
Ovde postoje tri vrste realcija: klasična imitacija, kada sledbenik bez kritičnosti usvaja stavove i
način ponašanja svog modela; proces identifikacije, kada sledbenik imitira one osobine modela
koje mu se čine poželjnim; i proces individualizacije u kome sledbenik od autoriteta uzima smao
ono što mu je potrebno da bi izgradio svoju sopstvenu ličnost.
Tiranski vođa i mazohistički sledbenik. Ovaj tip relacije je relativno redak i može se primeniti
samo na manje grupe.
Vođa koji sledbenika oslobađa osećanja krivice. Dosta je redak među savremenim diktatorima, jer
ova uloga pretpostavlja prihvatanje odgovornosti i priznavanja svoje greške, što retko ko od
diktatora radi.
Vođa koji sledbenika oslobađa početne inhibicije. Ovaj tip se sreće u manjim uglavnom
zatvorenim zajednicama gde vođa ima prevashodni zadatak da rasporedom poslova omogući
opstanak grupe.
Herojski vođa. U savremenoj istoriji je dosta redak slučaj, za razliku od antike.
Kult ličnosti pokriva sve dimenzije državnog i društvenog života, a naročito su primetni regresivni
procesi u nauci i kulturi, oblastima koje su posebno osetiljive na pritisak kulta vođe. Treba ipak
naglasiti da je u čitavoj dosadašnjoj istoriji pored poklonika harizmatskih ličnosti uvek postojao
širi ili uži, a najčešće vrlo uzak krug onih koji su bili izuzeti od njenog uticaja, i da se taj broj
pretvaranjem ‘’svetog” društva u sekularno, ipak povećavao.
LITERATURA
1. Nikola Dugandžija, Svjetovna religija, Mladost, Beograd, 1980.
2. Enciklopedija političke kulture (odrednice Kult ličnosti, autor Vladimir Adamović i Civilna
religija, autor Jelena Đorđević), Savremena administracija, Beograd, 1993.