ovde - vera znanje mir

ANTIMUSLIMANSKI STEREOTIPI
Monday, March 31th, 2008
Nevena Gojković ‘ANTIMUSLIMANSKI STEREOTIPI U GIMNAZIJSKIM
UDŽBENICIMA ISTORIJE U SRBIJI NAKON 2000. GODINE’
Topic of the work is images of the Ottoman Empire and Islam in the Serbian history textbooks for
secondary schools. Main idea is to identify stereotypes and mechanisms of misrepresenting the
past. Essential question is why and in which way religion is used in nationalistic purposes and how
stereotypes are produced. Also, important question is how past affects the presents.
Tema ovog rada su stereotipi vezani sa Otomansku imperiju i islam prisutni u srednjoškolskim
udžbenicima istorije štampanim 2000. i 2003. godine. Cilj rada je da se ukaže na stereotipe, ali i
da se pokušaju identifikovati mehanizmi iskrivljavanja istorije. Osnovno pitanje kojim se bavim
jeste zašto i na koji način se religija instrumentalizuje u nacionalističke svrhe i generišu stereotipi
u odnosu na Drugog (političkog, verskog, nacionalnog). Šta se želi postići proglašenjem Turaka za
dežurne krivce? Imaju li oni neke veze sa današnjim Bošnjacima i Albancima na Kosovu? Kako se
prožimaju prošlost u okviru Otomanskog carstva, neposredna prošlost i aktuelno političko stanje?
Tvrdnja da su istorijski događaji prošli i nepovratni, samim tim i nepromenljivi, deluje logično i
zdrav razum je retko dovodi u sumnju. Međutim, da li je baš tako? Meni se čini da se prošlost
može preoblikovati na puno različitih načina. Iako su određene činjenice nepobitne, tumačenja je,
u zavisnosti od perspektive iz koje se posmatra, bezbroj. Prošlost nije jednom zauvek data u
čistom obliku, već se, u zavisnosti od aktuelnog trenutka, povremeno redefiniše, prepravlja,
ponekad izmišlja i falsifikuje, ne bi li ostalo zapamćeno ono što odgovara poželjnom samo-opisu
ili se opravdale potrebe sadašnjosti. U trenucima kriza ili krupnih promena to rade pojedinci sa
svojim ličnim sećanjima, porodice, pa i široke društvene grupe poput klasa i nacija.
U proteklih petnaestak godina prostor Zapadnog Balkana suštinski je transformisan. Ono što je
nekada bila Jugoslavija, koja je na određeno vreme neutralisala verske i etničke razlike i sukobe,
nestalo je u groznim ratovima, a nastalo je 6 nacionalnih država kojima je, s obzirom na nove
okolnosti, bila neophodna i nova interpretacija sopstvene istorije. ‘Na etnički izmešanom prostoru
Zapadnog Balkana prošlost se krajem 20. veka podjednako izmišljala i rekonstruisala (1) u cilju
razgraničenja od srodnih nacija, i (2) radi predstavljanja svetu u naročitom misionarskom svetlu’ 1 .
Bilo je neophodno redefinisati nacionalni identitet i snabdeti ga odgovarajućom prošlošću, po
mogućstvu svetlom i oslobodilačkom, ali i svojoj naciji pripisati ulogu žrtve, kada je to potrebno.
Istoriografija iz vremena SFRJ bila je pod velikim uticajem marksističke ideologije. S raspadom
države došlo je do oslobođenja istorije od marksizma i partije, što je na žalost otvorilo put
nacionalističkoj ideologizaciji. Prošlost, shvaćena kao istorija klasnih borbi, zamenjena je
istorijom nacija. Nacionalna istorija je pisana ispočetka, ovog puta iz etnocentrične perspektive.
Ukoliko se zanemari srednjovekovna država Nemanjića, period dinastija Obrenović i
Karađorđević i nekoliko Jugoslavija, najveći deo svoje istorije Srbi su proveli u okviru Otomanske
imperije. Period ovog carstva predstavlja najveći deo zajedničkog istorijskog iskustva naroda
Balkana. U kolektivnom sećanju slovenskog, hrišćanskog stanovništva opstale su tegobne
uspomene na period opadanja carstva kada je ‘bolesnik sa Bosfora’ činio svoje poslednje trzaje.
Turci su, kao nacionalni arhineprijatelji, dugo bili osnov balkanskih oslobodilačkih mitova i
kolektivnog pamćenja koje je uticalo na istoriografiju. “Osmansko naslijeđe, mistificirano
najzlokobnijim mitologemima i parapovijestima, još i danas je moćan regulator historijske
1 Kuljić (2006: 191)