ovde - vera znanje mir

(pod)svijesti Balkana. Balkanska historiografija u XIX., arapska u XX. stoljeću, prema riječima
grčkog historičara Dmitrija Kitsikisa, ’potpuno (je) deformisala istoriju Carstva. Svaki istoričar od
Beograda do Bagdada mora postati nacionalni propagandist, rizikujući da bude optužen za izdaju
domovine’” 2 . Otomanska prošlost ne pripada takozvanom vrućem sećanju koje je najpodložnije
reviziji. Pa ipak, ona je neobično važna, jer moderna Srbija svoju državnost računa od ustanka
protiv Turaka, dok su centralni mitovi oko kojih se nacija integriše, mit o svetoj zemlji i mit o
etničkoj katastrofi, vezani upravo za borbu protiv njih. U 19. i 20. veku je kosovski mit više puta
korišćen kao ideološko opravdanje aktuelnih ciljeva srpske politike, naročito pogodan za
pravdanje zahteva za teritorijalnim proširenjem. Od svake nulte tačke u istoriji 3 neophodno je naći
kontunitet sa prošlošću. U poslednjoj deceniji 20. veka, Srbi su, kao i 1389. godine, branioci
hrišćanstva od nadirućeg islama koji preti Evropi. 4 U udžbenicima se borbe izmeđju Srba i Turaka
predstavljaju kao borbe islama i hrišćanstva ‘iako snage koje su se borile na Kosovu polju 1389.
godine nisu sebe mogle shvatati i identifikovati kao Srbe ili Turke u modernom smislu, iako se ta
bitka nije vodila između čisto hrišćanskih i čisto muslimanskih snaga, iako je tamo bilo velike
mešavine naroda na obe strane – da bi sve to moglo poslužiti nacionalističkim ciljevima smrt i
mučeništvo onih koji su tu poginuli morali su biti konstruisani, zapamćeni kao da se radilo o
Srbima i samo o Srbima. 5 Postoje tendencije da se aktuelni sukob između Albanaca i Srba na
Kosovu predstavi kao sukob civilizacija. 6
Istorijski opisi često zapadaju u nerazumevanje ili mistifikaciju. Nerazumevanje može da sadrži
nekompletnost, pojednostavljivanje ili neistoričnost, dok mistifikacija može da dobije oblik
preterivanja, etnocentričnosti ili potiskivanja relevantnih informacija 7 . U udžbenicima istorije
moguće je pronaći primere za sve pomenuto 8 , najčešće u sklopu orijentalističkog diskursa i
stereotipnog prikazivanja. Orijentalistički diskurs nastaje u periodu u kome je Zapad ekonomski, a
i vojno-politički kolonizovao arapska društva. Nakon mnogo vekova u kojima je islamski Orijent
za Evropu bio nerazrešiv izazov u politici, kulturi, a jedno vreme i u ekonomiji, Zapad je ostvario
aspolutnu dominaciju. Orijentalizam je diskurs koji predstavlja razumevanje Orijenta zasnovano
na njegovom posebnom mestu u zapadnoevropskom iskustvu. Uz pomoć Orijenta Evropa se
samodefinisala kao njegova kontrastna slika, ideja i iskustvo. Nasuprot civilizovane, progresivne,
moderne i racionalne Evrope, nalazi se egzotični, iracionalni, tradicionalni, stagnantni Orijent. Reč
je o stilu mišljenja zasnovanom na ontološkoj distinkciji između Orijenta i Okcidenta. Edvard Said
nalazi da se na Zapadu orijentalci često vide kao varalice, lišene energije i inicijative, skloni
intrigama i surovosti, što je čista suprotnost anglo-saksonskim društvima. Milica Bakić- Hejdn je
primetila primenu orijentalističkog diskursa na prostoru bivše Jugoslavije od kraja 1980-ih. Ona je
2 Dubravko Lovrenović (2002:1)
3 Nulta tačka predstavlja prelomni trenutak u istoriji, od kog pocinje navodna autentična istorija.
To su 1789. za Francusku, 1917. za Rusiju, 1989. za istočnu Evropu. U ovom radu se smatra da je
nulta tačka za današnju Srbiju 5.oktobar 2000. godine
4 Ante murale mitovi (mitovi o predziđu) su veoma česti na Balkanu, odnose se na ideju da je
sopstvena nacija (srpska, hrvatska, mađarska) imala sudbinsku ulogu u odbrani određenih
vrednosti, zapadne civilizacije i/ili hrišćanstva. Antiorijentalizam je važan segment ante murale
mitova.
5 Helena Zdravković (2006:114)
6 Posebno je zanimljivo kako su Albanci prikazani u udžbenicima. Albanska država je na početku
20.veka ‘oruđe za sprovodjenje imperijalističke politike Austrougarske i Italije’ i ta država je
stvorena da bi ‘ Srbija ostala bez znatnog dela teritorije koja je trebalo da joj pripadne’ (Nikolić,
Kosta et al. 2005:48).
7 Denis Smit (2001:157)
8 Ne postoji ni jedna mapa kompletnog Otomanskog carstva, ono se obrađuje samo u odnosu na
Srbiju, ne moze se saznati ništa o značaju carstva na svetskom planu, nema analize promena kroz
koje je carstvo prolazilo, već se ono tretira kao statično I istovetno od početka do kraja svog
postojanja.