ovde - vera znanje mir

svom izgledu, funkciji tako i u ulozi koju su imale unutar jevrejske zajednice. Najstarije
sinagoge nalaze se u Egiptu, jer je tamo bila najbrojnija jevrejska dijaspora, a nakon toga su
intenzivno građene na teritoriji Grčke. 5 Od palestinskih sinagoga najpoznatije su one iz
perioda 70. godine, u Masadi, Herodijumu, Hariheji, Gumli. Najtragičniji događaj za Jevreje
bio je rušenje i spaljivanje Drugog hrama (70. god.) u Jerusalimu, te je taj događaj za
Jevreje podrazumevao «gubitak samostalnosti i odvođenje u ropstvo».
Hram u Jerusalimu bio je središte kulta jednog Boga, u koji se hodočastilo iz svih krajeva
zemlje i dijaspore – simbol nacionalne samostalnosti i jedinstva, i sedište narodnih vođa. Iz
njega se usmeravao život celog naroda te je iz tog razloga njegov značaj bio velik. Sinagoge će
nastaviti tu tradiciju i imaće veliku ulogu u budućem životu jevrejske zajednice.
Vremenom, menjanjem verskih obreda i rituala, doći će i do promena u sinagogama.
Razvojem novih filozofskih misli uvešće se i razne inovacije, a sinagoge će dobiti nove funkcije
i drugačija obeležja. U versku službu uvešće se muzika, orgulje će postati prateći instrument
raznih dešavanja, žene će početi da učestvuju u službama, sveštenička odeća će biti izmenjena,
kao i govorni jezik.
«Umetnost i arhitektura sinagoga prilagođavala se životu Jevreja, prihvatajući dominantnu
etiku i estetiku svakodnevnog života, praveći pomak od kolektivne ka individualnoj religiji.» 6
Sinagoge su u početku imale zadatak da okupljaju Jevreje, i bile su nosilac svih
događanja i aktivnosti jevrejske zajednice. U XIX veku one se kanališu u nove pokrete i
organizacije koje više nemaju religijski i verski značaj. Sinagoge do danas ostaju prostor za
religijsko izražavanje.
2. JEVREJI NA NAŠIM PROSTORIMA
Na našem tlu (uzimajući u obzir i prostore bivše SFRJ) Jevreji žive još od rimskih
vremena, verovatno još od doba antičke jevrejske države. Od tada pa do danas, dakle tokom
dve hiljade godina, susreću se u raznim krajevima i raznim mestima. Tragovi njihovog života
na ovim prostorima zabeleženi su u Makedoniji, Dalmaciji i predelima rimske Panonije –
današnje Vojvodine. 7
Naseljavanje Jevreja teklo je kroz naseljavanje tri etničke grupe:
• Romanoiti – živeli su u Vizantiji još u antičko vreme, odakle su se doselili u predele
naše zemlje. Govorni jezik im je bio grčki, a vremenom će se izgubiti. Danas se prepoznaju po
prezimenima Papo, Romano...
• Sefardi su potomci Jevreja prognanih iz Španije i Portugalije u XV veku za vreme
kraljice Izabele. Govorni jezik im je “žudeo–espanjol”, odnosno mešavina hebrejskog i
starošpanjolskog jezika. Živeli su u Srbiji, Makedoniji, Dalmaciji i Bosni.
• Aškenazi (aškenaz hebr. Nemačka) su bili nastanjeni uglavnom u srednjoj i istočnoj
Evropi a danas ih ima skoro po celom svetu. Govorni jezik im je jidiš (mešavina hebrejskog i
staronemačkog sa slovenskim rečima). Živeli su u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Vojvodini. 8
Istorija govori da su se Jevreji doseljevali u krajeve balkanskog poluostrva zbog
antisemitizma na prostorima gde su živeli pre, ali i ograničavanja prava. Jevrejima je bila
zabranjena upotreba jevrejskog jezika van sinagoge, nametnuta ženidba samo jednog muškarca
iz porodice itd.
2.1. ISTORIJA JEVREJA U NOVOM SADU
Prvi podaci o prisutnosti jevrejskog življa u podunavlju datiraju još iz perioda Rimske
imperije, dok se intezivnije naseljavanje u Novom Sadu dešava krajem XVII veka. Među prvim
stanovnicima tadašnjeg Rackog Sela (Rozendorf) pominje se Markx Philip, koji je imao