ovde - vera znanje mir

nadimak Jevrejin Mark, po zanimanju rakijdžija, koji se doselio iz Češke. Godine 1717. Racko
Selo će postati Petrovaradinski Šanac, a prema prvim pisanim dokumentima saznaje se da su u
njemu živele tri jevrejske porodice sa trinaest članova. Jevreji su se u Petrovaradinski Šanac
doseljavali iz severnih i zapadnih pokrajina Austrijskog carstva, naročito posle naredbe da je
ograničeno pravo sklapanja braka.
Jevreji će sagraditi i prvu sinagogu na novim prostorima a to daje slobodu za pretpostavku da
je postojalo nekoliko porodica (za vršenje jevrejskog bogosluženja potrebno je prisustvo deset
odraslih muškaraca starijih od 13 godina). Godine 1729. odobrena su pravila jevrejskog
religiozno-dobrotvornog društva (bratstva) “Hevra Kadiša”, koje je imalo zadatak da se brine o
lekarima, babicama, lekovima, sahranjivanju i održavanju groblja. Na čelu jevrejske zajednice
u ovom periodu bio je Marx Filip koji je uživao posebnu reputaciju kao prvi doseljenik.
Kada Petrovaradinski Šanac uz upornost stanovnika i velike žrtve najzad dobija status
slobodnog grada (1. februara 1748. godine), kao slobodan kraljevski grad dobija i novo ime –
Neoplanta (Neusatz, Novi Sad, Ujvidegh ili Neofita, kako su ga Grci nazivali).
Pošto je grad dobio izvesne povlastice i privilegije vezane za trgovinu, Jevreji su u Novom
Sadu osetili boljitak u svakodnevnom životu. Obrazovao se jevrejski kvart – geto gde su se
preselili; odobreno im je osnivanje Jevrejske opštine kao zvanične administrativno–upravne i
verske organizacije Jevreja u gradu, na čijem je čelu bio sudija.
Godine 1783. donet je zakon - “Sistematica gentis judaeorum regulatio”, koji je
promenio život Jevreja u carevini. Dozvoljeno im je da pohađaju škole, da se bave zanatom,
zemljoradnjom i umetnošću, čak i da nose brade. Pogodnosti koje su imali za vreme cara Josifa
II omogućile su mnogim Jevrejima iz okolnih mesta da se presele u Novi Sad i bave se
zanatom, a ovim se i broj članova jevrejske zajednice povećavao. 9
Prva jevrejska škola otvorena je 1802. godine (prvi učitelj zvao se August Aron Mittler) a
nakon nje i prva jevrejska bolnica. Profesionalna opredeljenost i najčešće delatnosti Jevreja bile
su: trgovina (trgovci kožom, starim stvarima, trgovci bez dućana…), i zanati (sapundžije, krojači,
pečatoresci i obućari…).
Izgrađena je sinagoga i jevrejsko groblje. Vremenom su obrazovanje i prosvećenost
jevrejskog življa dostigli viši nivo, te su se mnogi iz inostranstva vraćali sa univerzitetskim
zvanjem. Profesionalna pokretljivost pomogla je poboljšanju položaja članova jevrejske
zajednice. U okviru jevrejske zajednice radili su lekari, pravnici, profesori, bankari, trgovci,
itd., a svojim znanjem stekli su dobru reputaciju ne samo među jevrejskim življem već i ostalim
građanima Novog Sada.
Jevrejska opština pretrpela je krizu za vreme bombardovanja Novog Sada 12. juna 1849. godine,
zajedno sa ostalim građanima, a narednih pedeset godina protekle su u znaku obnove porušenih
zdanja i ponovnog građenja.
U perodu nastanka Kraljevine SHS Jevreji su se nadali ostvarivanju svojih prava. Kao
novosadski građani učestvovali su u obnavljanju porušenog Novog Sada. Jevreji su bili veoma
cenjeni i dobili su mnoga društvena priznanja, a kada je 1929. godine izglasan Zakon o
verskim zajednicama, rešen je i status novosadske Jevrejske opštine. Jevrejska osnovna škola
bila je pod okriljem države ali je zadržala svoju jevrejsku specifičnost (subotom nije radila već
je u školi izvođena verska nastava). Osnovan je Sportski klub “Juda Makabi”, sagrađen je
Jevrejski kulturni dom, Jevrejsko utočište za stare i siročad, osnovano je jevrejsko zabavište i
privatna škola, izlazilo je više nedeljnih novina i časopisa... 10
2.2. PERIOD OKUPACIJE
Pojavom nacizma, tridesetih godina XX veka, nastupaju za jevrejski narod najteže godine
u njihovoj dugoj istoriji. Antisemitizam, koji se u prošlosti pojavljivao povremeno, sada će biti
svakodnevica sa kojom će jevrejski narod živeti. Period stvaranja, zbližavanja i integracije