ovde - vera znanje mir

najranijem odnošenju prema kršenju tada celovitog normativnog poretka praktičkog delanja
vidimo da ljudi nisu razlikovali slučajno i namerno prouzrokovanje prestupa. «Što se tiče
imputacije, nema razlike između namjere kod djela i kulpoznog ili slučajnog događaja, jer je
slučaj isto tako imputabilan kao i namjera, pa se smrtna kazna izriče ako je tko slučajan uzrok
smrti nekog čovjeka.» 71 Tu jasnu razliku povući će tek rimsko pravo u određenjima dolusa,
culpae i casusa, gde će za osnovu biti uzeta moralna prisutnost počinioca kod nekog dela.
Fenomen krivice pretpostavlja bar donekle osamostaljenu unutrašnjost; po Hegelovom sudu,
nje nije bilo još ni u Indiji. Indijsko sanjarsko jedinstvo duha i prirode angažovalo je
ljudsku unutrašnjost u smislu nepojamnog idealizma uobrazilje, «koja početak i materijal
uzima, doduše, od egzistencije, ali koja sve pretvara u nešto što je samo uobraženo; jer ako
se i čini da je sve što je uobraženo, prožeto pojmom i da se misao, tako reći, prelijeva u to,
onda se to dešava samo u slučajnom sjedinjavanju». 72 Indijski državni organizam razvio je
različite kaste fiksirane religijom, koje su se okamenile kao prirodne razlike; individue u
okviru njih nisu imale svoju posebnu slobodu. Temelj indijskog zakonodavstva bio je Manuov
zakonik, kao osnovna knjiga običaja. Interesantno je da su prava i dužnosti u Indiji imale
kaste, a ne pojedinačni ljudi. Vrline su takođe imale kaste, na primer hrabrost je bila vrlina
kšatrija. Dakle, tu još nema govora o delatnom moralnom karakteru pojedinačnog čoveka.
Manuov zakon štitio je bramane u odnosu na pripadnike drugih kasta, predviđao je oštre
kazne za uvredu i fizički obračun. Više kaste su imale prednost u odnosu na niže, običaji su u
toj meri okamenili odnose pripadnika različitih kasta da, na primer, «bramanu nikada neće
pasti na pamet da pomogne članu jedne druge kaste, sve ako je i u opasnosti». 73 Svaki Indijac
imao je rođenjem određeno životno stajalište, trebalo je da tokom života izvršava iste
dužnosti kao i drugi članovi njegove kaste. Što je kasta bila niža, to je imala i manje
dužnosti. Tako je život pripadnika najviše kaste, bramana, bio do u najsitnije sitnice podvrgnut
izuzetno strogim spoljašnjim pravilima. Kazne su, naprotiv, rasle obrnutom proporcijom:
bramani nisu odgovarali za zločinstvo, a njihova imovina nije se mogla zapleniti. Jedina kazna
koju su kneževi mogli dosuditi bramanima bila je progon iz zemlje. Samo je prilikom krađe
viša kasta teže kažnjavana od niže.
Vidimo, dakle, da indijski staleži nisu jednako tretirani u Manuovom zakoniku i da je
on nametao celoviti nornativni poredak praktičkog delanja, koji je u odnosu na svest Indijaca
bio spoljašnji, posebno kada se ima u vidu da je jedan od osnovnih religijskih ciljeva bio
postizanje smrti već za života. Naime, kroz nemo meditiranje, mukotrpna odricanja i žrtvovanja
u svrhu negiranja vlastite egzistencije težilo se gašenju svakog htenja, znanja, pa i samog
običajnosnog delanja.
Mnogo bliži evropskim narodima bili su narodi Bliskog i Srednjeg istoka, kod njih je
već bila izborena neka samostalnost duhovnog u odnosu na prirodni element. Negira se prvi
neposredni odnos prirode i duha koji ne posreduje volju idividua. Naprotiv, pojedinačni čovek
ovde ima izvesnu slobodu, razlikuje sebe od onog opšteg, sa kojim se zatim poistovećuje; na
delu je «uzdignuće, oslobođenje od onoga prirodnoga, čovjek se odnosi prema svjetlu, prema
dobru, kao nečemu objektivnome što se od njegove volje priznaje, poštuje i čini djelatnim». 74
Taj princip izražen je prvo kod Persijanaca, Medijaca i uopšte onih naroda koji su primili
religiju zendskog naroda. Ormuzdova religija temeljila se na obožavanju vatre, svetla kao
čulne opštosti. Svetlo je ujedno imalo smisao duhovnoga, kao oblik dobroga i istinitoga. Kult
je nalagao ljudima da se u vlastitom životu vladaju primereno carstvu svetla, održavajući
duhovnu i telesnu čistoću. Zendski spisi bili su osnova jedinstvenog sistema regulacije života:
sadržali su religijske propise, zakone svetovnog života i kazne. Propisi su bili opširni, a
moralne odredbe blage. Zahtevalo se ne samo da čovek postupa prema važećim normama već i
da bude dobar - pretpostavljala se vlastita volja pojedinca. O Persijancima se govorilo kao o
slobodnim ljudima, punim plemenite vernosti i patriotizma. Nešto starijeg porekla, ali zadržana
među sledbenicima Zaratustre, služba Mitri bila je veoma rasprostranjena; njeni tragovi sežu