ovde - vera znanje mir

društvenoj stvarnosti nastojao se zauzeti ravnodušan stav.
Epikurejska filozofija vidi put oslobođenja čoveka helenističke epohe u uspostavljanju
duševnog mira i nepomućenosti. Po Epikuru, nanošenje štete onemogućuje postizanje
spokojnog života, što je suprotno njegovom etičkom principu usmerenom na zadovoljstva.
«Nepravičnost sama po sebi nije nikakvo zlo, nego je zlo samo u posledicama, to jest u strahu da
li će delo ostati skriveno od sudija koji su određeni da kažnjavaju.» 105 Jednakost čoveka sa samim
sobom, po stoičkom shvatanju Zenona, počiva u skladnom životu, životu u saglasnosti s
razumom prema postojanim moralnim načelima. Kleant i Hrizip proširuju ovo određenje svrhe
života do života u skladu sa prirodom, opštom i ljudskom. Ono helensko shvatanje ravnoteže
prirodnog i praktičkog sveta i kod stoika igra važnu ulogu, to se vidi iz stava da je čovek od
prirode rođen za vrlinu koja se razvija usavršavanjem i razvijanjem semena vrline dobijenog
rođenjem. Prvi značajan otklon od ovog shvatanja sadržan je u stoičkom shvatanju dužnosti
(κα ηκον), moralno delanje koje izvire iz čovekovog bića nije više moglo biti osnova
individualnog moralnog karaktera. Pronađena je viša instanca u zakonima uma, samostalan
izbor onoga što čoveku dolikuje na osnovu vlastitog moralnog zakona svedočanstvo je
zadobijene moralne autonomije čoveka i sveta koji se prelomio ka subjektivnoj slobodi.
Dualizam, koji se stoicima otvara na poziciji čiste moralne svesti kao suprotnost vrline u
smislu sleđenja opšteg zakona i blaženstva kao lične sreće pojedinca, vodio je poznatom
stoičkom rigorizmu. Vrlina nikako nije mogla biti shvaćena kao stvar umeravanja strasti i
nagona; ljudsko delanje imalo je biti određeno samo moralnim zakonom, dok se ono nagonsko
trebalo savladati i potisnuti. Strogo stoičko shvatanje krivice, što može biti posledica onog
rigorizma, u istu ravan postavlja sva ogrešenja: «svi su griesi jednaki; svaki je prestupak golem
zločin; ne grieši manje onaj, koji bez potrebe zaguti pievca, nego li onaj, koji zadavi otca». 106
Nije razjašnjen problem mogućnosti krivično-odgovornog neznanja. Hrizip određuje krivično
delanje kao delanje iz pokvarenosti, smatrajući da je svako ogrešenje zločin. Riter smatra da je
i pored ovog jednoznačnog voluntarističkog razumevanja krivice, stoa negovala sokratskoplatonističko
nasleđe sa naglaskom na intelektualnom karakteru krivice.
L I T E R A T U R A
Joachim Ritter: Historisches Wörterbuch der Philosophie, Schwabe & Co., Basel, Stuttgart, 1972.
G. W. F. Hegel: Filozofija povijesti, Naprijed, Zagreb, 1966.
Miloš N. Đurić: Istorija helenske etike, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Novi Sad, 1997.
Milenko Perović: Etika, Grafomedia, Novi Sad, 2001.
Milenko A. Perović: Uvod u etiku, Savez pedagoških društava Vojvodine, Novi
Sad, 2003.
Milenko A. Perović: Istorija filozofije, Odsek za filozofiju Filozofskog fakulteta
u Novom Sadu, Novi Sad, 1997.
Milenko A. Perović: Granice moraliteta, Dnevnik, Novi Sad, 1992. Platon: Fedar,
Beogradski izdavačko- grafički zavod, Beograd, 1985. Platon: Timaj, Vrnjačka Banja,
1995.
Platon: Država, Beogradski izdavačko- grafički zavod, Beograd, 1993. Aristotel:
Nikomahova etika, Kultura, Beograd, 1970.
Aristotel: O pesničkoj umetnosti, Rad, Beograd, 1982.
Marko Tulije Ciceron: Izabrani govori, Naklada «Matice Hrvatske», Zagreb,
1886.
Diogen Laertije: Životi i misljenja istaknutih filozofa, Beogradski izdavačko- grafički zavod,
Beograd, 1985.
Vil Djurant: Istočne civilizacije, Narodna knjiga Alfa, Beograd, 1995.
Cadik Danon: Zbirka pojmova iz judaizma, Savez jevrejskih opština