ovde - vera znanje mir

Beogradski centar za ljudska prava
Komitet pravnika za ljudska prava, YUCOM
Queeria, centar za promociju kulture nenasilja i različitosti
List Republika
Socijaldemokratska unija, SDU
Urban In, Novi Pazar
VLADIKA NIKOLAJ VELIMIROVIĆ
Thursday, February 28th, 2008
Odavno se ukazuje na znake opšte klerikalizacije javnog života kod nas, a odnedavno govori i da
je Srbija na putu da postane "pravoslavna džamahirija". U prilog takvoj tezi ide i nedavno
pompezno proglašavanje novog sveca od strane Srpske pravoslavne crkve. U javnosti je ovaj
događaj primljen nekritički, gotovo bez ikakvih reakcija. Još jedan "svetac na pravoslavnom nebu"
izazvao je reakciju tek nekoliko zabrinutih intelektualaca koji, naravno, nisu dobili priliku da u
medijima objasne svoje stavove. Priča verovatno ne bi bila zanimljiva da novoproglašeni svetac
nije Nikolaj Velimirović, osvedočeni fan Adolfa Hitlera, lični prijatelj Dimitrija Ljotića i "duhovni
učitelj" najkonzervativnijih episkopima SPC.
Zanimljivost u vezi sa Nikolajem je da je još 1967. godine, postojao jak pritisak jednog krila
Crkve da se on proglasi za sveca. Tada se sama Crkva ogradila i odbila to, što je manje poznato,
navodeći kao razlog da on, ipak, ne poseduje vrline potrebne da bude svetac. Danas se očigledno
situacija promenila. Nikolajeve mane, antisemitizam, antimodernizam, zalaganje za versku državu,
postale su njegove prednosti. Potreba za homogenizacijom naroda i vođom u nacionalističkoj i
reakcionarnoj desnici i delovima SPC vratila je na scenu zaboravljenog vladiku koji je
glorifikovan, ali nikada nije kritički analiziran. Umesto toga negiraju se njegova bliskost s
Ljotićem i ideloško opravdavanje holokausta kroz tzv. "teološku misao" i afirmativno
izjašnjavanje o nacistima.
Povratak Nikolaja najavila je grupa sveštenika šabačko-valjevske eparhije koja je još 1985.
godine objavila "crkveno-nacionalni program", sa svim bitnim tačkama iz Velimirovićevog opusa.
Taj crkveno-nacionalni program je tada dobio veliki publicitet. Tu je izložen program koji je
preuzeo sve bitne stavove od Nikolaja - iz bogoslovije, teologije, političkih gledišta, i to je kasnije
dalo pečat čitavom razdoblju, koji se suprotstavlja čitavom svetu, ne prezajući ni od ratova.
Klerofašizam čiji je jedan od amblema vladika Nikolaj Velimirović je danas u punom zamahu. U
tome prednjače vladike Amfilohije Radović, Atanasije Jeftić, Artemije Radosavljević i Irinej
Bulović. Oni su svojim ideološko-propagandnim radom najviše doprineli reafirmaciji lika i dela
Nikolaja Velimirovića sprovodeći njegov program u praksi. Oni su sa najuticajnijih mesta u
sinodu SPC izdejstvovali imenovanje njihovog duhovnog učitelja za sveca.
Nikolaj je postao autoritet i za nosioce vlasti i za intelektualce. U javnosti su česti primeri
veličanja vladike Nikolaja, dok i najmanje osporavanja ili racionalna ukazivanja na njegove
pogubne ideje izazivaju burnu reakciju svih desničara podjednako. Uz pomoć propaganda uzdiže
se lik Nikolaja nazivajući ga "najvećim srpski sinom i najvećim srpskim umom" posle, gle čuda! -
Svetog Save. Te glorifikacije postaju smešne pri i najmanjem pokušaju da se njegovo delo
ozbiljnije kritički prouči. U filozofskom pogledu Nikolaj ne donosi ništa novo. Reč je o tipičnom
predstavniku organske (ili organicističke) misli, po kome se svet posmatra kao organizam u kome
nijedan njegov deo nema samostalnu, individualnu funkciju. Otuda je u njegovom učenju o
društvu uspostavljena jednostavna formula – bog na nebu, kralj na zemlji, domaćin u kući. Tu
formulu preuzela je i afirmisala tzv. "srpska kulturna desnica", a u njoj se veoma lako prepoznaju i
neonacističke grupacije.
U knjižarama se može naći mnoštvo knjiga Nikolaja Velimirovića. Zanimljivo je, međutim, da su
iz tih izdanja izbačeni delovi koji ukazuju na njegovu bliskost sa Dimitrijem Ljotićem, veličanje