Tukidydes - Wojna Peloponeska - Kultura Antyczna

ponad to, co się dzieje w ich bezpośrednim sąsiedztwie; jakŜe
więc mógłby mieć ktoś dokładne informacje o tej jedynej nocnej
bitwie, którą w czasie tej wojny stoczyły tak wielkie armie.
Noc była wprawdzie księŜycowa, ale i widoczność była taka,
jak to zwykle bywa przy księŜycu: chociaŜ widzieli zarysy postaci,
nie mogli rozpoznać, czy to swój, czy nieprzyjaciel. Wielu
hoplitów z obu wojsk uwijało się na małej przestrzeni. Po stronie
Ateńczyków jedni juŜ ponosili klęskę, drudzy, jeszcze
w pierwszym rozpędzie, parli naprzód niepokonani. Część wojska
ateńskiego wyszła właśnie na górę, inni dopiero podchodzili
i ostatecznie nie wiedzieli, w jakim kierunku się zwrócić. Na
przedzie bowiem odwrót wywołał zupełne zamieszanie i wskutek
zgiełku trudno było się zorientować. Syrakuzańczycy i ich
sprzymierzeńcy, zwycięŜając, co chwila zagrzewali się okrzykami
— inaczej nie moŜna się było w nocy porozumieć — a równocześnie
dzielnie powstrzymywali natarcie nieprzyjaciela.
Ateńczycy szukali się nawzajem i kaŜdego, kto nadchodził
z przeciwnej strony, choćby to były własne wycofujące się
oddziały, brali za nieprzyjaciela. Nie mogąc się inaczej rozpoznać
ciągle wypytywali się o hasło, a Ŝe się wszyscy na raz pytali,
wywoływali we własnych szeregach ogromne zamieszanie
i zdradzali hasło nieprzyjacielowi. Hasła zaś nieprzyjaciół nie
mogli tak łatwo dosłyszeć, gdyŜ ci jako zwycięzcy nie byli tak
rozproszeni i lepiej się nawzajem rozpoznawali. W rezultacie
nawet słabszy oddział nieprzyjacielski znając hasło ateńskie
wymykał się im, oni sami zaś nie mogąc podać hasła ginęli.
Najwięcej jednak szkody wyrządził Ateńczykom pean bojowy:
podobny w obu wojskach, zbijał ich z tropu. Ilekroć bowiem
zaintonowali pean Argiwczycy, Korkirejczycy czy jacykol
wiek inni Dorowie znajdujący się w armii ateńskiej, szerzył
się wśród Ateńczyków taki sam strach, jakby to był pean śpiewany
przez nieprzyjaciół. Doszło wreszcie do tego, Ŝe w powszechnym
zamieszaniu w wielu miejscach wpadali nawzajem
na siebie, przyjaciel na przyjaciela, rodak na rodaka; nie tylko
Wzbudzali w sobie przeraŜenie, lecz nawet rozpoczynali walkę
wręcz i z trudem dopiero jej zaprzestawali. Zejście z Epipolaj