Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

këste e me radhë, një morie hyjnish, kulti i Zamolksit, sipas dijetarit Mirçea
Eliade 5 , forconte në trevat dake monoteizmin, duke krijuar kushtet për
përqafimin e krishterimit, sepse Zamolksi i përshtatej, më fort se tek çdo
hyjni pagane, krishterizimit thuajse të plotë. Për qytetarët e zakonshëm të
Romës, gjithçka që nuk ishte Romë, ishte Syrgjyn. Çdo gjë që nuk ishte e
tashme, e shitshme, e konsumueshme, pushtet, ndere etj, ishte Syrgjyn. Por
kjo s’donte të thoshte se gjithçka që s’ishte Syrgjyn ishte Romë. Shihet
qartë se në kapërthimin e të dyja hapësirave, - perandorake dhe arketipale, -
mbetet gjithmonë një bërthamë e lirë, e papushtuar nga mendja dhe fuqia e
njeriut.
Shartimi i dhimbshëm, apo ligjet e mbijetesës
Në çastin që mund ta quajmë Ovidius, - Ovid jemi të gjithë, shprehet kritiku
Piero Cimatti, jemi ne tek kalojmë nga mospranimi i Yjorit në mospranimin
e sëmundjes së të qënit plangprishës, - Roma dhe Dakia zhvillonin një luftë
të padukshme edhe në rrafsh gjuhësor. Latinishtja, e cilësuar edhe
matematikë, jetoi dhe u imponua për një farë kohe njëlloj sikur të qënkej
ende gjuhë e gjallë. Ajo u harmonizua përsosmërisht me synimet
globalizuese të Perandorisë Romake, por nuk mundi ta pushtonte realitetin e
epërm të hapësirës ballkanike. Sot ajo është një gjuhë e vdekur. Në thelb,
latinishtja ka qënë mbase e para gjuhë informacionale, ndërsa dakishtja del
të ketë qënë një gjuhë ritualesh. Dhe informacional nënkupton rënie të të
iniciuarit. Megjithëse të dhënat shkencore janë të pakta, ekzistenca e gjuhës
së dakëve nuk mund të mohohet. Në mungesë të saj, sipas një logjike të
thjeshtë, latinishtja sovrane nuk kish çfarë të përthithte, ndërsa gjuha
rumune me siguri do të kish qënë krejt e ndryshme nga ç’është sot. Duke iu
referuar ekzistencës së një shkrimi danubian, të zhvilluar njëherazi me
gjuhën e dakëve, hulumtuesi Marco Merlini pohon se fuqia e këtij shkrimi
për t’u lidhur me sferën konceptuese është shumë më e madhe se sa lidhja e
tij me sferën fonetike (…) Një nga veçoritë e shkrimit danubian është
përdorimi i tij në liturgji dhe për të shprehur besime magjike-fetare. Nuk
është përdorur për marrëveshje tregtare, ose për të regjistruar dokumente
administrative, po për të komunikuar me Perëndinë 6 . Dakologu Adrian
Bucurescu është i mendimit se pllakat prej plumbi të qytetit rumun Sinaja, -
që të përmendim një shembull, - janë me siguri geto-dake 7 , sepse
përmbajnë: një alfabet identik me të rumanishtes së vjetër, të quajtur cirilik;
5 Shkrimtar, historian e filozof rumun (Bukuresht 1907-Çikago 1986), specialist i
shquar në historinë e feve dhe në studimin e miteve.
6 Dacia Magazin, nr.22, maj-qershor 2005, Bukuresht, f. 7-8.
7 Geto-dakët janë pjesëtarë të një fisi trak të ngulitur në Dakinë e lashtë.
19