Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

popujt e ndajnë mesveti ashtu siç disa troje ndajnë ujrat e të njëjtit det, ose
oqean.
Për fat të keq, me një kryeneçësi që e hidhëronte së tepërmi Monsinjorin,
mendësia ballkanike ende përbalt emrat e vet të ndritur, rropatet t’ua marrë
shpirtin me mosbesim, me heshtje smirëzeza dhe shpifje njerëzve të shquar
që i ka ende gjallë dhe të cilët mezi pret t’i shohë të vdekur, që t’i qajë me
shtatë, ose me nëntë palë lotë, dhe turret të rrëmbejë emra e vepra që i
përkasin vetëm pjesërisht, ose vetëm kur ia do puna. Ndoshta kjo është një
nga trajtat më të varfëra të pendesës së vonuar, të cilën kjo mendësi ende
ngurron ta zëvendësojë me pranimin në kohën e duhur të vlerave të
padiskutueshme. Prandaj edhe synimi i këtij shkrimi nuk është përfshirja e
Monsinjorit në Panteonin e emrave të ndritur të shqiptarisë, por vënia në
vend e një padrejtësie që, siç ndodh fort rrallë, nuk varet e tëra nga ligësia
apo pafuqitë njerëzore. Jeta dhe vepra e Monsinjorit duhet të njihen edhe në
shqip, qoftë edhe për hir të një pike të vetme gjaku shqiptar. Sepse
shqiptaria është shumë më jetëgjatë dhe më rrënjëthellë se sa shqiptarët që e
përfaqësojnë në një periudhë të caktuar, dhe dukshëm po vjen koha kur
shpirti i secilit prej nesh, qoftë në trajtë librash, thëniesh apo gjestesh ende
të panjohur, do të kthehet të rilindë nga ajo pikë gjaku që vulos fatin tonë të
përhershëm, pa qenë medoemos e kaltër, ndoshta ngaqë është më fort gjak
Zoti, se sa gjak njeriu.
Evropa dhe mërgimi i Pushtetit drejt Letrës
Përshkrimi i një jete të pasur dhe plot kthesa e ndan historinë klasike nga
letërsia. Ndarja bën të mundur që letërsia të fitojë vërtetësi historike të
patundshme, kurse historia të mbushet me mjete e aroma artistike që e bëjnë
të diskutueshme, madje njëfarësoj fëminore. Sepse ka jetë që s’mund të
përshkruhen veçse duke përdorur sadopak frymën me të cilën janë jetuar – e
për këtë nevojitet një empati që mund ta zgjojë vetëm dashuria e kulluar
ndaj të parëve. Janë ato jetë që ndonjëri prej nesh do të kish dashur t’i
jetonte, duke ruajtur prej tyre dritën, lartimet shpirtërore, arritjet dhe famën,
por duke përjetuar me qënien e tjetërkujt dhembjet. Mbase ajo mpirje e
moçme njerëzore, e ushqyer nga paragjykimi se të gjithë mërgimtarët që
bëjnë emër jashtë atdheut janë njëfarësoj “bukëshkalë” dhe nuk e kanë hak
sa duhet vëmendjen dhe nderimin tonë, e mbajnë të ngujuar në rrethinat e
përtymura të kujtesës edhe familjen Gjika, e cila u fali Trevave Rumune
plot 11 princër, kryeministra, gjeneralë, akademikë, ministra, diplomatë dhe
një humaniste të nivelit evropian, Elena Gjikën (e njohur me pseudonimin
Dora d’Istria).
Kur Aleksandrina Moret-Blaremberg, pasardhëse e Henrikut të IV, ishte
shtatzanë dhe priste të sillte në jetë Monsinjorin, në varret e familjes Gjika
pushonin mbi tre shekuj histori e njohur nga brenda, jo vetëm rumune e
272