Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

emra hyjnish, mbretërish, qytezash, ujrash etj, që janë pjesë e historisë së
njohur të Dakisë; pamje me personazhe të veshur njëlloj si dakët në
Kolonën e Trajanit 8 dhe në monumentin e Adamklisi-së 9 . Një tjetër
argument në dobi të mendimit se pllakat iu përkasin dakëve është gjuha në
të cilën janë shkruar, e ngjashme me gjuhën rumune dhe me shqipen 10 , të
dyja pasardhëse të gjuhës së hamendësuar të pellazgëve.
Duke e ndryshuar me themel strukturën e jetës shoqërore dhe administrative
të Ballkanit, Perandoria Romake i rrëmbeu gjuhës dake hapësirën publike
dhe e detyroi të përshtatej, por të përshtatej deri në shndrrimin në një gjuhë
tjetër, të ndërmjetme, e cila do të bëhej e pavarur - rumanishtja. Ndoshta ka
qënë një ujdi jetike, e diktuar nga ligjet e mbijetesës, të cilët, rëndom, kur
ujdia nuk pranohet, imponojnë dëbimin nga Historia. Kësisoj gjuha e
dakëve u tërhoq në tempuj, në zonat gjeografike të pashkelshme, sidhe në
shtëpitë e njerëzve.
Shkalla drejt Gjuhës së Qiellit
Romani i Vintilë Horias nis me fjalitë tronditëse të Ovidit: I mbyll sytë që të
rroj. Dhe që të vras 11 . Në botën e padukshme nganjëherë hyhet përmes një
mllefi që është i dënueshëm për moralin, por i mërguari, qoftë edhe në
gjendje foshnjore, i nënshtrohet tashmë një morali tjetër, ngaqë nis një
dialog mëse prindëror e miqësor me Yjorin, një dialog të fshehtë, në njohjen
e të cilit ata që nuk e kanë përjetuar s’mund të depërtojnë veçse pjesërisht,
me ndihmën e një tufe paragjykimesh. Një çështje vetjake, e cila si rregull
shtjellohet brenda cakut të së shprehëshmes, i bën jehonë përmbysjes së
parë që ndodh në mërgim dhe pikërisht mohimit të gjeografisë dhe të
politikës në përgjithësi. I mbyll sytë dhe vras, dëshmon Ovidi, poeti
rrënjëshkulur. Sa të gjalla janë këto përfytyrime, më të gjalla dhe më të
kthjellta se sa vetë kujtimi i kësaj pasditeje… I mbyll sytë dhe jetoj. Unë
8 Kolonë e ngadhnjimit, prej mermeri, me diametër 4 metra, e ngritur në vitin 113 në
forumin e Trajanit (Foro Traiano), në Romë, për të kujtuar fitoret e korrura në vitet
101 dhe 107 kundër dakëve. Prototip i të gjitha kolonave të mëvonshme, Kolona e
Trajanit ka në basorelief në trajtë helikoidale, që shtjellet deri në majë dhe përmban
rreth 2500 personazhe.
9 Vend në Scitia Minor, në Rumaninë e sotme, ku legjionet e perandorit Trajan janë
ndeshur me dakët gjatë shpeditës së dytë të komanduar prej tij.
10 Po aty, f. 21.
11 Vintilë Horia, Dumnezeu s-a născut în exil (Zoti është lindur në mërgim), Shtëpia
Botuese Europa, Krajovë, 1990, f.2. Të gjitha citatet janë riprodhuar nga ky botim i
romanit (sh.y.).
20