Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

“Me surrealizmin e vet Piktori dhe Poeti synoi që t’i afrohej asaj të vërtete
që mohoi t’ia shpjegonte Krishti Pilatit” - shkruan kritika për të. Miltos
Sahturis, një nga poetët e mëdhenj grekë, shkruan për Engonopulos se ai
është ndër më të diturit. Elitis na dëshmon se: “Askush s’e njeh më mirë se
ai poezinë franceze.”
Niko Engonopulos shkruan: “Në Greqi surrealizmi u prit në mënyrë
skandaloze. Bota nuk ishte përgatitur. Zakonisht shkollat e reja artistike
vijnë pas shumë vitesh kur ato nisin të harrohen. Unë me Empirikon jemi
bashkëkohës të kahjes me Evropën dhe Francën.”
Po përse në imazhin e tij surealist, Elbasani është si një tablo “Natyrë
morte”?
Qesharak, e quajtën, por ai ishte një tip si Hamleti, një shpirt që kishte
lindur për të bërë mirë dhe që në jetë mundi ta shikonte të keqen në tërë
poshtërsitë e saj. Ai, si Hamleti, me qetësi, dukej sikur u thoshte:
Quamë çfarëdo instrumenti që të duash,
mund të më gërvishtësh, po muzikë s’mund të nxjerrësh prej meje.
“Jam fanatik vetëm kundër fanatizmit” - thoshte
Engonopulos ishte i pari që solli në artet figurative surrealizmin në Greqi e
që natyrisht u përshëndet nga idhtarët e kësaj shkolle, e veçanërisht nga
Elitis, Empirikos, Parthenis, Gacis, që kishin kulturë franceze, ndërsa u prit
nga peshqit me gjak të ftohtë në mënyrë fyese. Shtypi dhe kritika lundronte
në ato kohëra në ujërat e turbullta të ekzaltimit nacionalist.
Surrealizmi rizgjoi interesin tek mitet në aspektin e interpretimit
psikonalitik të tyre. Duke krijuar të ashtuquajturën “mitin vetjak”, e tërheq
dhe e bën për vete ideja e Fatit si mister, me një thellësi tragjike, ndodhet
shpesh në kërkim të një mitologjie të re që të ishte e aftë të përshkruajë
metamorfozën e pafundme të qenies. Engonopulos ishte i vetmi surrealist
grek, i cili kishte në bazën e piramidës së krijimtarisë figurative mitologjinë.
Ai nuk kërkoi “rikthim tek rrënjët”, as nuk e soditi me nostalgji të kaluarën
e largët.
Ai kompozon dhe rikompozon gjithë jetën artistike, figurën homocentrike të
Orfeut. Me bukurinë mahnitëse të kësaj figure sa mitike e njerëzore, aq
poetike e plastike, ai harmonizon artin e poezisë dhe të muzikës, ndërthur
fuqinë e perëndishme me dobësitë njerëzore. Këto të fundit e bëjnë Orfeun
që të bjerë “viktimë” i paaftësisë për t’i kapërcyer ato.
Orfeu, i biri i Apollonit, një nga dymbëdhjetë perënditë e Olimpit, dhe
Kaliopit, një nga të nëntë muzat, që frymëzonte poezinë epike dhe elegjike,
i binte Lirës, këtij instrumenti kordofon, të trashëguar nga i jati dhe e ëma,
nga shtatë tela i shtoi dhe dy, aq sa ishin muzat. Me këngët e tij qetësonte
391