Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

BIBLIOTHÆCA HÆMUS
Një roman befasues për jetën
e emigrantit lindor në botë
RIAT AJAZAJ: Der Koffer. Roman. edition nove.
Wien/München. 2007.
Shtëpia botuese edition nove ka nxjerrë në treg romanin e pare në gjuhën
gjermane të shkrimtarit kosovar Riat Ajazaj. Romani „Der Koffer“ (Koferi)
mbështetet në jetën dhe mbijetesën e emigrantëve kosovarë në Gjermani,
por zbërthen edhe çështje universale që janë të pranishme në jetën e çdo
emigranti që zhvendoset nga Lindja e sprovuar në Perëndim. Romani
shquhet për një mënyrë të veçantë rrëfimi e përftimi të realitetit, përfshi ai
ndërtekstor. Rrëfyesi flet në vetën e parë dhe merr shkas nga fjalët që i
dikton çdo të premte herët djalit të vet të vogël. Para se djali të shkojë në
shkollë, atë e bir zhvillojnë një ushtrim gjuhësor e tërthorazi historik, që
mund të shihet edhe si një stërvitje mbijetese e breznive të lindura në
mërgim. Fjalë që babai i lexon me zë dhe të cilat biri i shkruan në gjuhën
gjermane (ri)ngjallin tek rrëfyesi (ati) shoqërime të befta metaforike me
burim në jeten e tij nga vendlindja sidhe në jetën prej mërgimtari në
Perëndim. Rrëfyesi zbulon papritmas se qëndron para një sprove të vështirë
të kuptimit të mirëfilltë të këtyre fjalëve, jo krejt të huaja, por as krejt
familjare për shpirtin e tij. Pikërisht kjo vështirësi bëhet edhe shkas i
rrëfimit, si të thuhet hibrid, i plotit të romanit. Në njërën anë kemi fjalët
gjermane, të renditura në një fletore shkolle, kurse në anën tjetër, në shpinën
e padukshme të fletëve – copëza nga jeta e mërguar. Fletët e pashkruara e
çojnë fillin e rrëfimit sa në historinë vetjake të familjes së rrëfyesit, aq edhe
në skenat e luftës në Kosovë e ish-Jugosllavi, gërshetuar me degëza nga jeta
e tij në të tashmen. Shpeshherë, krahas fjalëve gjermane, brofin fjalët
shqipe, si në mbështetje të njëra tjetrës, duke qartësuar mozaikun pamor të
rrëfimit. Në gjithë këtë shtjellë rrëfimi koferi bëhet metafora kryesore që i
lidh të gjitha copëzat e tani-diku, tani-këtu, përherë-gjithkënd, lidh vende e
kohëra të ndryshme, që jo rrallë përjashtohen mesveti. Në roman ndërlidhen
natyrshëm edhe ikjet masive nga bregdeti shqiptar drejt Italisë në fillimet e
viteve '90, ridhënë me një ton dhe ritme lirike. Historia e emigracionit
shqiptar plotësohet nga marrëdhënia e poetëve shqiptarë me diktaturën.
Edhe legjenda e zënies rob të poetit të madh spanjoll në qytetin bregdetar të
Ulqinit është përshtatur dhe kyçur në rrëfim.
406