Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

Veprimtaria teatrore e „Dëshirës” ishte, po ashtu, e gjerë. Të hollat e
mbledhura nga pjesët e vëna në skenë, dërgoheshin në Shqipëri.
Nuk mund të lemë pa përmendur ndihmesën e madhe që ka dhënë në ato
vite shqiptari katolik Josif Bagëri me botimin e gazetës demokratike
„Shqypeja e Shqypnisë”.
Deri në vitin 1912, mërgimtarët shqiptarë në Bullgari patën përkrahjen e
shtetit bullgar në luftën për zgjidhjen e çështjes kombëtare, sepse interesat
dhe gjendja ishin të njëjta për të dy vendet.
Për fat të keq, me kalimin e kohës, veprimtaria dhe shpirti atdhetar i
„Dëshirës” u zbehën, sidomos me krijimin e një simotre rivale, e quajtur
„Gjergj Kastrioti”. Ky ishte sinjali i parë i përçarjes së kolonisë shqiptare në
Bullgari. Më 1928, orvatjet për bashkimin e dy shoqërive të mësipërme,
dështuan. Më 1933, në 40-vjetorin e themelimit të „Dëshirës”, u vendos dhe
u realizua hedhja në letër e historikut të saj, që ruhet në Institutin e
Ballkanistikës në Sofje, si dorëshkrim me titull „Shënime historike mbi
themelimin dhe veprimtarinë e shoqërisë shqiptare kulturore arsimore në
Sofje - vitet 1893-1939” [13] , me autor Leonid Grabockën.
Që t’u avitemi paksa agimeve të shekullit XX, vjetari statistikor i Rumanisë
i 1930-ës paraqit të dhëna, sipas të cilave numuri i shqiptarëve në atë vend
ishte rreth 10.000. Numuri i shqiptarëve në Bullgari, natyrisht, ka qënë më i
pakët dhe nuk kemi të dhëna të sakta. Në periudhën midis dy luftrave,
njëherazi me ardhjen në Rumani për studime të shumë të rinjsh shqiptarë,
mund të flitet për një rigjallërim të bashkësisë shqiptare, e cila kishte edhe
shtypin e saj. Ndër më aktivët dhe më të përkushtuarit ndaj kauzës shqiptare
ishin prozatorët e poetët Aleksandër Stavre Drenova (Asdren), Lasgush
Poradeci, Dhimitër Pasko (Mitrush Kuteli), Ali Asllani, Viktor Eftimiu,
gazetarët Foqion Postoli e Nik Pemma, mjeku Ibrahim Temo, piktori
Vangjush Mio, këngëtarët e operës Mihailesku Toskani dhe Kristaq Antoniu
etj.
Në prag të Luftës së Dytë Botërore, numuri i shqiptarëve të mirëfilltë dhe i
atyre me zanafillë shqiptare, që jetonin në Rumani, ishte afro 40.000.
Në vitet e Luftës së Dytë Botërore shqiptarët e Rumanisë u organizuan në
një Komitet Antifashist Shqiptar, i cili pas lufte u shndrrua në Komitetin
Demokrat Shqiptar. Ky i fundit u çthemelua në mënyrë abuzive në vitin
1953. Bashkimi Kulturor i Shqiptarëve të Rumanisë (UCAR), që u krijua
më 1990, shpalli si pikësynim kryesor „mbrojtjen e interesave kulturore të
etnisë shqiptare të vendit tonë (Rumanisë - sh.y.), thellimin e njohjes së
kulturës, gjuhës dhe historisë së popullit shqiptar” [14] . Të njëjtat pretendime
ka tani edhe Shoqata Lidhja e Shqiptarëve të Rumanisë (ALAR), e cila u
krijua më pas.
31