Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

preferencat e veta për greqishten, pikërisht atë të shkollës fanariote.
Sigurisht, Naimi nga shkolla dinte si greqishten e vjetër ashtu edhe atë të re
(katharevusa). Ndërsa greqishten popullore, sidomos atë të Greqisë Veriore
e Perëndimore, greqishten e ishujve të Jonit, greqishten e Korfuzit, të Epirit
ai e dinte “ujë”, se kaloi 15-20 vjet në vilajetin e Janinës. Plus administrata
osmane në këtë vilajet, veç osmanishtes njihte edhe greqishten dhe në të
dilte edhe gazeta zyrtare e vilajetit jugor shqiptar. Ç’t’i bësh, paradokse të
kohës! Shqipja nuk njihej. Nuk lejohej të shkruhej. Kush guxonte të ngrinte
kokën, ia prisnin. Ndaj, Naimi që e kishte provuar këtë realitet nuk mund të
pajtohej me të. Ai donte që shqipja të shkruhej, të njihej, të zyrtarizohej,
ndaj ai i bën opinionit intelektual perandorak njërën sfidë pas tjetrës, ndaj i
hidhen atij përpara “dorezat” e bardha kalorësiake për beteja, të dukshme e
të padukshme. Mjeshtri në çdo rast tregon zotësinë e lartësinë e vet edhe në
terrenin e “kundërshtarëve” të zot. Ai i njihte më mirë se kushdo tjetër
orekset shoviniste të Athinës dhe familja e tij u qe kundërvënë dhëmb për
dhëmb atyre brez pas brezi. Ndërkohë, Naimi nuk është dritëshkurtër si
kundërshtarët e vet. Nuk i mungon fisnikëria. Ai e di se në gjirin e popullit
grek ka forca të shëndosha që aspirojnë për miqësi, ka qarqe intelektuale e
qeveritare që shikojnë më larg se ambiciet e zakonshme megalideiste.
Pikërisht këtyre i drejtohej në poemën e parë, duke u zgjatur dorën e
miqësisë dhe të bashkëpunimit, të paqes. Ndërsa titulli i poemës së dytë
prapë flet shumë edhe në këtë drejtim, pavarësisht se ç’ka brenda „O eros“
(Dashuria). Pikërisht këtu ai përdor greqishten fanariote të lagjes Fanar
(Fener) në Konstandinopol (në Stamboll), greqishten e dikurshme të
kryeqytetit bizantin, “të mbijetuar” edhe në shekujt e Perandorisë Osmane.
Këtë greqishte për gati 20 vjet ai e përjetoi në Stamboll si ndërmjet rumëve
greqishtfolës (rumët = jo grek, banor i krishterë i Perandorisë Bizantine dhe
më pas Perandorisë Osmane, që fliste gjuhën zyrtare të të krishterëve në
perandori, greqishten). Gjuha e Stambollit, e kryeqytetit, sigurisht ishte më
e përpunuara, më e zgjedhura; ajo përbënte bazën e gjuhës letrare greke në
Bizant e më pas. Ajo flitej në sallonet mondane të aristokracisë fanariote
dhe ishte më e përpunuara, si nga ana gjuhësore letrare, shkencore e fetare
nëpër shekujt e gjatë bizantinë. Po të llogarisim edhe kohën e Perandorisë
Osmane, i bie mbi 1500 vjet. Ajo ishte greqishte më fine dhe Naimi, që jetoi
si midis rumëve të Stambollit, plus pati miq të vyer midis shtresës elitare të
rumëve, plus u mor me letërsinë që botohej në greqisht, në këtë variant
„fanariot“, plus pati në tavolinën e punës në ministri ku punonte si nëpunës i
censurës për greqishten, gazetat në këtë gjuhë të Stambollit, jashtë tij dhe
ato që vinin nga jashtë perandorisë, sidomos nga Greqia, nga Athina. Një
pjesë e mirë e rumëve, (banorëve të krishterë të Stambollit – L.B.) ishin
shqiptarë të krishterë dhe askush në kushtet kur nuk shkruhej shqipja nuk i
konsideronte ata të tillë, por i futnin në kategorinë e „rumëve“, ndiqnin
shkollat greke dhe shkonin në kishat ku meshohej vetëm greqisht. Në
256