Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

Përmbledhja me poezi në gjuhën persiane “Ëndërrimet”, ishte “dallëndyshja
e parë” e krijimtarisë poetike naimjane, siç e kemi vënë në dukje më parë.
Ndryshe, do ta quanim “divani” me vjersha persisht i Naimit, sepse ai këtu
eci në gjurmët e traditës shumëshekullore e mijëvjeçare të poezisë persiane
dhe debuton me shumë sukses si nga pikëpamja e gjuhës ashtu dhe e
vjershërimit ku ai është edhe novator, siç nuk mungojnë të vënë në dukje
studiuesit e ndryshëm persianë, madje ndokush arrin ta cilësojë “poet
persian”. Veç “divani persisht” i Naimit në fund të shekullit 19, siç thotë
shqipëruesi i tij Vehxhi Buharaja, ka një ndryshim nga divanet e tjera, sepse
normal, ata fillojnë me një vjershë për Zotin, ndërsa Naimi këtë vjershë e vë
nga fundi i përmbledhjes së tij persisht. Pra, Naimi “provon dorën” në
persisht, në gjuhën e poezisë së Lindjes, ecën në gjurmët e një poezie me
tradita dhe tregon që është një mjeshtër i kësaj poezie. Ai i drejtohet jo
vetëm intelektualëve persianë, por një auditori të gjerë, atij të elitës
intelektuale osmane, e cila e njihte gjuhën perse krahas gjuhës arabe dhe
krijonte në të.
Dhori Qiriazi, në parathënien e tij shkruan se e botoi poemën “Dëshirë e
vërtetë e shqiptarëve” në greqishten katheravusa, se ishte gjuhë jo vetëm e
intelektualëve grekë, por e mbarë elitës intelektuale të krishterë të Ballkanit.
Para se të ecim më poshtë, duhet të japim një sqarim. Ashtu si për turqishten
e vjetër, osmanishten, duhet të themi që ishte gjuha zyrtare (e përzierë me
fjalë arabisht e persisht) e Perandorisë Osmane dhe ndahej nga turqishtja e
popullit, edhe katheravusa ishte greqishtja bizantine mesjetare e cila në
rrjedhë të shekujve u largua nga gjuha e popullit, që quhet “dhimotiko”. Me
krijimin e shtetit grek ajo u bë gjuha zyrtare e tij, mësohej në shkolla njësoj
si osmanishtja dhe, gati deri në fund të shekullit të 20 vazhdoi të ishte e
tillë. Vetëm tani vonë u zëvendësua nga greqishtja popullore. Kurse turqit
vetëm pak kohë pas vendosjes së republikës, më 1923, bënë reformën e
gjuhës (1928) dhe vendin e osmanishtes e zuri turqishtja e re me germa
latine, e cila iu afrua gjuhës së popullit, duke u pastruar nga fjalët e huaja.
Gjuha katheravusa dhe osmanishte u bënë gjuhë e administratës, e shkollës
dhe e kulturës e letërsisë, e elitës intelektuale e aristokracisë. Aristokracia e
vendeve ballkanike si Rumania, Bullgaria etj. pa folur për Greqinë, e
përdornin tradicionalisht si gjuhë të tyre të kulturës. Pikërisht Naimi kishte
parasysh këtë elitë intelektuale që ishte në krye të shteteve përkatëse, plus
që të gjithë kishin përfaqësuesit e tyre në qytetin kozmopolit të Stambollit,
kryeqendra e Perandorisë Osmane. Naimi e thuri këtë poemë në gjuhën
greqishte elitare katharevusa duke ecur në gjurmë të një tradite shekullore e
mijëravjeçare të poezisë greke. Edhe këtu, me guxim, ai tregoi, sikurse në
persisht, këtë radhë jo më për Lindjen, por për Perëndimin e perandorisë e
për krejt Ballkanin, se mund të debutojë me sukses në fushën e poezisë
greqisht. Kjo poemë në greqisht është „dallëndyshja e dytë“ e krijimtarisë së
Naimit, ku ai e tregoi përsëri lartësinë e vet në fushën e poezisë elitare prapë
250