Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

për të mos lëshuar pushtetin, sado i helmët qoftë ai, apo edhe në këmbim të
një dekorate a lëvdate. Mirpo mbi ta gjendet një shtresë prijësash që nuk i
kemi parë kaherë as nëpër ëndrra dhe nuk i kemi hasur veçse në këngë.
Njerëz që me gjithë shpirt bëhen therror, që vërtet jetojnë për hir e për nder
të popullit. Burra shteti që ndofta pikërisht ngaqë janë të tillë, bëhen pjesë e
së papërsëritshmes dhe ikin nga kjo botë duke lënë shumë pak pasardhës
shpirtërorë.
Në faqet e librit të Gjon Gjikës haset edhe një përshkrim antologjik i
murtajës që bje në Bukuresht dhe që, duke pahuar sërish simbolikën
kobzezë të përsëritjes së historisë në Ballkan, paraprin dhe përkujton aq
frikshëm zinë staliniste. “Llahtara pat hyrë në të gjitha zemrat dhe pat
ndikuar të zhdukej çdo ndjenjë dashurie e përkushtimi, shkruan Gjika. Nëna
braktiste fëmijët dhe burri gruan në duart e atyre që mbartnin të vdekurit 81 ,
njerëz pa tru e pa frikë nga Zoti. Tërë pijanecët, të shthurrurit lidhnin nga
një shami të kuqe rreth grykës, hipnin në një qerre dhe suleshin të vidhnin
nga njëra shtëpi në tjetrën, nga një oborr në tjetrin. Hynin ditën e natën
nëpër banesat e njerëzve dhe shtinin në dorë ç’të gjenin, merrnin paratë,
argjendaritë, sahatet, veglat, shallet etj, e askush s’guxonte t’i
kundërshtonte. Ikte gjindja prej tyre si nga vdekja, sepse ata i merrnin të
vdekurit më krahë, i flaknin kuturu në qerre dhe niseshin drejt Dudeshtit
apo Çoplës, ku ndodheshin turmat e të sëmurëve. Të bëhej mishi kokërr kur
dëgjoje tmerret e dhunën e atyre përbindëshave kundër të krishterëve të
gjorë që iu binin ndër kthetra”. Disa prej kriminelëve, kur kalonin pranë
ndonjë shtëpie të pasur, s’e kishin për gjë të hidhnin brenda ndonjë zhele
apo copë mishi nga të sëmurët, që të përhapnin mortin. Mirpo pas dallgës së
parë të murtajës, “si gjithmonë pas një epidemie, sikurse edhe pas një lufte,
njerëzia kërkonte të rifitonte gjendjen e mëparshme; në pamje të parë jeta
bëhet më e lehtë, kamja e djemve dhe pajat e vajzave shtohen përmes
trashëgimive dhe vdekjeve të vëllezërve e motrave me të cilët do t’i kishin
ndarë pasuritë nëse ata do të kishin mbetur gjallë. Kur ka vdekje të madhe,
populli thotë se bje çmimi i bukës, dhe ky besim kishte asokohe njëfarë baze,
sepse, meqë eksporti mungonte, gruri kërkohej vetëm për përdorim të
brendshëm. E në të tilla rrethana martesat duhet të jenë sa më të shumta, sa
më tepër qënie ka kositur e keqja. Pra, menjëherë pas fashitjes së murtajës,
njerëzia u lëshua pas dasmave” 82 . Gjë që, për fat të keq, nuk u përsërit pas
fashitjes së murtajave të tjera.
Vite më vonë, Monsinjori e zbërthen gjendjen e botës së sotme si: “rihapja
dhe rishikimi i të gjitha proceseve, zgjimi i të gjitha konflikteve, shndërrimi i
hamendjeve në dogma dhe ndrydhja e dogmave në kornizën e hamendjeve…
Vegimet shndërrohen në çështje; porositë – në masa policore; mësimet – në
81 Në origjinal është „cioclu” – mbartësit e kufomave.
82 Po aty, f. 29-31
279