Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

njihte nga koha e kaluar bashkë në Itali, tha diçka më të besueshme: Henri,
që s’kishte lidhje me raftet e librave, nuk mund të anashkalonte ato të
mbijetesës… ushqimeve (u përmend fjala “çadra kampingjesh”). Që kishte
provuar këtu një burg të shkurtër, nuk ma tha asnjëherë me gojën e vet. Për
të më bindur se logjika e stomakut mund të jetë më e fortë se ajo e leximit,
sqaroi (duke treguar me dorë) se libri me atë çiftin idilik në kopertinë
(Poésies, Alfred de Museet, botim i Librairie Gründ, viti 1939), që ndodhej
dyqind metra larg nesh, në vitrinën e një bukinisti të Quai de la Tournelle, i
kishte gjysmën e faqeve të paprera (këtë libër e ruaj sot e kësaj dite, në të
njëjtën gjendje, midis librave të mi): siç mund të merret me mend, nuk
mund të ishte i saktë në përcaktimin e faqeve, ose titujve, nuk mund të
sqaronte se kishte mbetur pa lexuar poezia Tristesse, Une soirée perdue, La
nuit d’Octobre apo Ballade á la Lune.
Fakti që, megjithëse qe plotësisht amator, gjendeshin njerëz të cilët ia blenin
vizatimet e çuditshme, besoj se shpjegohet me një përhirim të fshehtë të
tyre: vizatimet përshkoheshin nga një dritë mistike që kapej nga pakkush,
prandaj Henri merrte një pamje pak tallëse para admiruesve të të vizatuarit
akademik. Thoshte se frekuentonte Ecole de Beaux Arts (nuk kam arritur ta
konfirmoj), prandaj herë pas here përpiqej të hidhte ndonjë fjalë me të cilën
donte të tregonte njohjet mbi pikturën. Kubizmi (me ato pikat simultane të
shikimit) i dukej një lojë fëmijësh dhe Picasso një nga spekullatorët më të
mëdhenj që ka njohur bota: muzeu Picasso, aty në Paris, mbetej i preferuari
i tij, megjithatë nuk kam parë ndonjëherë, deri më sot, gjurmë të asaj teorie
që duhej të trondiste botën e pikturës moderne, pse jo të pikturës në
përgjithësi. Nëse nuk gabohem, kërkonte ndihmë nga enigmatiku art i
Egjiptit të lashtë, të cilin e shikonte në Louvre, duke e programuar këtë
vend (Egjiptin) si të parin në axhendën e ardhshme, pasi vetëm tek arti
egjiptian përputhej vizioni i tij gjysëm hyjnor për gjërat. Nëse pranonte
diçka te Picasso, ky qe interesimi që pat ngjallur për maskat e tribuve të
Afrikës dhe Oqeanisë: vendi i dytë në axhendën e ardhshme. Njeriu që u
përpoq të më fliste për teorinë henriane për këto maska, megjithë
vëmendjen time të plotë, nuk kishte formimin e duhur dhe u tregua konfuz:
duke vënë intuitën në punë mund të them se qe fjala që një njeri me aftësitë
e Henrit e shikonte portretin njerëzor përtej muskujve, venave e kockave,
përtej çdo ndërtimi të mirëfilltë anatomik, pra, si maskat prej druri të
tribuve. Përderisa nuk kam të dhëna më të sakta, nuk ngul këmbë për të
bindur njeri me këto që thashë.
Sidoqoftë, për mua pjesa më e vështirë e rrëfimit është kjo: implikimi i
Henrit (jam i detyruar të përdor këtë term policesk) në çështjen më të
bujshme dhe kurioze të botës moderne. Dikur e mora vesh se në Louvre
Henri nuk shkonte vetëm për artin egjiptian, por edhe për pikturat e
352