Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

gjitha drejtimet artistike, atdhetare etj. por vuri gurë themeli në vjershërimin
shqip dhe ndofta ajo qëndron me gjithë vlerat që kanë në gjuhët përkatëse të
poemave e vjershave të tij, të tjera në gjuhët persisht, greqisht, shumë e
shumë më sipër. U takon specialistëve të gjuhës e të letërsisë shqipe e
letërsive respektive përkatëse të thonë një fjalë gjithnjë e më preçize. Veçse
roli që luajti ajo me vargjet e saj ndezën një popull të tërë, e vetëdijesuan
atë.
Vepra “Bagëti e Bujqësia” ishte e para. Të tjera erdhën më pas. Vepra
letrare në prozë e në poezi, si nga Naimi ashtu edhe nga kohëshokët e tij,
rilindësit e tjerë. U krijua mbi bazën e saj një letërsi e tërë, një traditë e tërë;
traditë që meritën e „trasimit“ të saj, punën prej pionieri e ka Naimi ynë,
Naim Frashëri, rilindësi Naim, dijetari Naim, poligloti Naim, atdhetari
Naim, Akademiku Naim e pse jo, Profeti i Shqiptarizmit, Naim Frashëri.
„Vjershat për mësonjtoret e para“ (1886), „Lulet e verës“ (1890), „Parajsa
dhe Fjala fluturake“ (1894) do të ishin në vazhdim të „Bagëti e Bujqësisë“,
duke krijuar traditën naimiane të shqipes. Pas kësaj, me kalimin e një
dhjetëvjeçari, prapë Naimi ynë „nxjerr shpatën nga milli“ dhe si ata heronjtë
kalorësiakë të mesjetës turret për një dyluftim tjetër. Po me kë dhe kundër
kujt? Kujt ia hedh „dorashkën“ përsëri ky kalorës i papërkulur, i cili nuk
heq dorë nga betejat e dyluftimet? Pse tani, pas 10 vjetësh e bën këtë?
Shpjegimin do ta gjejmë po të shikojmë veprën e botuar në vitin 1895 me
titullin kuptimplotë, ndonëse në greqisht „O eros“ (Dashuria). Është vepër
nga më të shkurtrat, por nga më të ngjeshurat e më kuptimplotet. Dhe vepra
e fundit poetike e tij, se më sëmundja që iu shfaq qysh në vitin e largët
1871, nuk e la të shkruante. Është nga ato vepra që turqit i quajnë „őz“ (ëz)
– esenciale), thelbësore. Le të ndalemi pak më gjerë në të...
Dhori Qiriazi në parathënien e sipërpërmendur, kur ndalet në vjershën “O
eros”, përsa i përket gjuhës që përdor autori Naim, thekson se është
greqishtja që i takon shkollës fanarite. Naimi i përmbahet kësaj shkolle e,
me sa duket, greqishtja e preferuar e tij është pra kjo fanarite. Gjithashtu, në
lidhje me poezizë greqisht të Naim Frashërit, ai thekson se në të duket
qartazi ndikimi i rrymës në modë të asaj kohe, që vinte nga Perëndimi në
letërsi, rrymë parnasiane. Kjo rrymë më shumë sesa përmbajtjes, i vinte
rëndësi formës, gjë që nuk mungon të shihet edhe te Naimi në këtë poezi të
tij në greqisht. Një lexues i zakonshëm këtë mund ta kalojë lehtazi, ashtu
sikurse edhe autori i parathënies, vetëm sa i vë në dukje këto dy momente
në veprën e Naimit, pa i shtjelluar më tej ato. Sigurisht, do të ishte me
shumë vlerë për ne në qoftë se autori do të ishte ndalur në të, t’i kishte
shtjelluar, zbërthyer apo thelluar. Për ne edhe kaq sa jep nuk është pak...
Më 1895 Naimi i flak në këtë vepër dy “dorashka” fisniku... Pasi e ka
treguar veten mjeshtër si në greqishten e vjetër tek “Iliada”, apo te varianti i
saj katharevesa te “Dëshirë e vërtetë e shqiptarëve” (“O pathos ... ton
skipetarion”), Naimi del përpara opinionit intelektual perandorak me
255