Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

Kombëtar. Për t’u garantuar në se rashë tek një “thesar” të panjohur nga
lexuesit e studiuesit, marr në telefon Dhori Qiriazin, gjuhëtar, e Stavri
Dajon historian në Selanikë. Po kështu bisedova në telefon me studiuesin e
jetës së Ismail Qemalit, mikun tim, Bradhosh Gaçen në Tiranë. Kërkova ta
verifikoja me Jozef Radin në Itali, pasi i jati i tij, Lazër Radi ishte njohës i
arkivit të Nermin Vlorës e mik i saj. Të gjithë ata bashkë më thanë se si
fakte historike ato njihen, por që letërkëmbimi e gazetat e botuara në
Bruksel nga Ismail Qemali në vitin 1901 ende nuk janë gjetur e studiuar nga
historianët.
Në dokumentet e gjetura, në një rrëfim shpirtëror, vetë Ismail Qemal Bej
Vlora na shpjegon peripecitë e veta pasi i vihet në rrezik jeta e tij dhe e
fëmijve nga Porta e Lartë. Arsyeja ishte për mospranimin e postit të Valiut
të Tripolit te caktuar nga Sulltan Abdul Hamiti. Tripoli, në atë kohë ishte
një vend internimi për politikanët, vend që u zgjodh për ta hequr qafe edhe
për ikanakun e rrezikshëm, Ismail Qemal Bej Vlorën. (Historikisht dihet
fyerja që ishte bërë në Parlament prej grupit të Xhonturqve, ku Ismail
Qemal Bej Vlora braktis sallën e parlamentit e pak më vonë edhe Turqinë
përgjithmonë, -shënimi im).
Kushëriri i afërt i Ismail Qemalit, Eqerem Bej Vlora, në librin “Kujtime
1885-1925” na e jep këtë çast nëpërmjet kësaj dëshmie dramatike me
“Turqit e Rinj mendjengushtë, të rëndomtë e të verbër”: Deputeti… nga
Komiteti i Turqve të Rinj, ndeshet me Ismail Beun në korridoret e ndërtesës
dhe pa asnjë shkak, e vetëm nga urrejtja për shqiptarët, i thotë atij
“tradhëtar”. Ismail Qemali i përgjigjet me dinjitet… dhe futet i qetë në
sallën plenare. Atje shumica e Turqve të Rinj e shau përsëri, kurse Deputeti
u ngrit dhe e qëlloi dy here me shuplakë në fytyrë plakun shqiptar. Ismail
Qemali, u ngrit me ngadalë, qetësoi deputetët shqiptarë të acaruar dhe pa
lëvizur qerpikun, iu drejtua grupit të Turqve të Rinj: “Këto shuplakla do t’i
paguani shtrënjtë!”. Pastaj braktisi sallën e parlamentit e pak më vonë
Turqinë përgjithmonë” (Eqrem Bej Vlora, “Kujtime 1885-1925”, fq. 250)
Ismail Qemal Bej Vlora, në deklaratën e botuar në gazetën “Sotiria” më 7
shtator 1901 (dokument i panjohur më pare-shënimi im) përshkruan se si i
dërgon letër ambasadorit të Anglisë, z. Okonor ku i kërkon mbrojtjen e
Britanisë së Madhe. Pas dy ditësh ambasadori nëpërmjet perkthyesit të
ambasadës i përgjigjet se vihet nën mbrojtjen e tij, Me vaporin francez me
flamur anglez ai mund që të shkojë i lire, bashkë me familjen në cilindo
shtet të Evropës që dëshiron. Në këtë mënyrë arratiset e mbrinë fillimisht në
Pire. (Dihet se Ismail Qemali kishte gruan greke, nga Selaniku, Kleoniqin,
dhe kishte qënë një nga nxënësit e shkëlqyer të gjimnazit “Zosimea” të
Janinës). Në Athinë takohet me miqtë grekë të cilët janë nga më të diturit e
kohës, ku ndër ta është Neokli Kazazi, erudit, njohës i thellë i problemeve të
35