Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

Nehat Islami drejtor i gazetës «Rilindja» të Prishtinës dhe pak kohë më pas
me ftuan që të çel ekspozitën. Për mua ish sukses i madh, mjafton të shihje
pritjen që më bëri jo vetëm shtypi në Kosovë por edhe në Beograd, siç ishin
gazetat Politika, Lufta etj. Me prekëse ishte pritja që më bëri Bekim Fehmiu
– aktori që mbuloi rolin e Uliksit – i ardhur nga Londra, pasi atje punonte
një film, i cili mori pjesë në përurimin e ekspozitës. Ymer Shkreli në fletet e
gazetës « Rilindja » të datës 8 gusht të vitit 1968 do të
shkruante: »Megjithëse ekspozita e Ibrahim Kodrës u çel gjatë sezonit të
verës, mundi të tërhiqte një numër të madh admiruesish të arteve figurative
të Kosovës. Ekspozitën e vizituan 13.000 vetë. Një numër kaq i madh
shikuesish nuk është parë në asnjë shfaqje tjetër në Prishtinë». Ekspozita u
çel në hollin e Teatrit Popullor. Historia e shqiptarëve të ish-Jugosllavisë –
rreth dy milionë – mund të ketë vetëm një titull : »luftën për çlirim dhe për
njohjen e krenarisë se tyre kombëtare». Këtë krenari, në krye turqit e më pas
serbët e kanë shkelur pa prerë duke u përpjekur që të mbysin me pahir. Në
letërsi kjo dëshirë quhet «domosdoshmëri e mallkuar» që haset në të gjitha
shkrimet ose pothuaj të të gjithë autorët e çfarëdo vërse qofshin. Ka pasur
edhe syresh që me cinizëm racial i kanë quajtur shqiptarët «njerëz me
bisht». Vjershëtori Esad Mekuli, një nga kokat e letërsisë së re pas luftës së
dytë botërore, shfren me zgjuarsi në një ndër poezitë e tij davanë e atij bishti
tek shqiptarët : «është një tërkuzë me të cilën lidhin kizën në brez, që lipset
për punë të lodhshme dhe mund ta shohësh paksa nëpër shalë. Është arkaja
e vuajtjes por edhe e qëndresës». Në përshkrimin që këta vjershëtorë i bëjnë
vuajtjes së njerëzve të atij populli ndeshemi me një ngarkesë të madhe
emocionale. Një emocion i tillë shfaqet tek poezia e Enver Gjerçekut, pas të
cilit njerëzit e letrave nuk mund t’i vendosë mbi nivelin e jetesës se një
kombi të rrëgjuar nga uria, siç është Kosova. Përpjekja që bëhet për të
gatuar çorbën në sofrën e një shtëpie – mundësisht në sofrën e vetë autorit,
duke parë tërë autobiografinë që sundon në të gjithë veprën e tij – është
kthyer në një rit, në venom që përsëritet paçka se qëllimi i saj objektivisht lë
për të dëshiruar. Kështu, në qendër të poezisë shfaqet nëna që shtron
«sofrën» (një tryezë e rrumbullakët një pëllëmbë nga toka) që grish
vocërrakët të ulen, ndonëse s’ka gjësendi për të ngrënë. Me anë të
shkrimtarëve kam arritur të njoh një krahinë tërheqëse që jetonin akoma së
toku sipas natyrës «primitive» dhe kjo me pëlqen. Aty do të gjesh dhe sot e
kësaj dite disa mënyra jetese që tashmë janë lënë prapa nga pjesa tjetër e
Evropës. Ky përshkrim nuk lartëson vlerat, madje as i përdhos. Këtë
kontradiktë e përjetojnë personazhet e romanit të famshëm «Heshtja e
armëve» i Ramiz Kelmentit. Kosova dalëngadalë por pa u ndalur po i lë
prapa këto kontradikta. Kultura e shqiptarëve të ish Jugosllavisë është
mbushur me këto kontradikta, por identiteti kombëtar mbetet një urë lidhëse
dhe bashkimi. Në katundet ku kohë më kohë mungon drita elektrike dhe
nuk ka rrugë kryesore, njerëzia jeton çdo ditë lidhur me forma arti shumë të
444