Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

eshtur asnjëherë të jem pjesë e vendlindjes, fatet e të cilit kanë përbërë
objektin e përsiatjeve të mia të qëndrueshme” [11] .
Ndër veprat e tjera të Dora d’Istrias, përmendim: La vie monastique dans
l’église orientale, Bruksel, 1855; Les roumains et la papauté, Athinë, 1856;
Osservazioni sull’organizzazione dei Principati Danubiani, Torino, 1856;
La Roumanie et l’église orthodoxe, Bruksel, 1857; La nationalité roumaine
d’après les chants populaires, Paris, 1859; Un été au bord du Danube,
Paris, 1861.
Si përfundim, Dora d’Istria, „albanese d’origine, rumena di nascita”,
sikurse është shkruar në pllakën përkujtimore në varrezat e Trespianos
(Firence), ku ruhet hiri i saj, ka qënë një shkrimtare e gjuhës frënge, e
njohur dhe e çmuar nga bashkëkohësit e vet dhe që, me vepra, ka dhënë
ndihmesë reale jo vetëm në parashtrimin e kauzës shqiptare, por, sidomos,
në mbrojtjen e saj para opinionit evropian.
Në dy dhjetëvjetshat e fundit të shekullit XIX, shqiptarët e Rumanisë
zhvilluan një veprimtari të fuqishme në shërbim të Rilindjes Kombëtare dhe
të popullit shqiptar. U botuan studime, libra, gazeta dhe revista, ndër të cilat
„Historia e përgjithshme” dhe disa vëllime poetike të Naim Frashërit.
Duhet theksuar se themelet e Pavarësisë së Shtetit Shqiptar janë hedhur
pikërisht në Bukuresht, nga ku, pas një këshillimi, në Hotelin Kontinental,
me pjesëtarë të dalluar të Kolonisë Shqiptare të Rumanisë, sidhe me
politikanë rumunë, në radhë të parë me kryeministrin Take Jonesku,
atdhetari i shquar Ismail Qemali u drejtua për në Vlorë, ku e përjetësoi
veten me Aktin e madh të Ngritjes së Flamurit Kombëtar, më 28 Nëntor
1912.
Në dhjetëvjetshin e fundit të shekullit XIX, në vazhdën e pararendësve të
tyre të hershëm, arbënashëve, - që i dhanë emrin një fshati të tërë, kur u
ngulitën në Bullgari, - mijëra shqiptarë, kryesisht nga trevat jugore të
Shqipërisë, emigruan në Bullgari për shkaqe ekonomike. Ata zunë punë dhe
u strehuan në qytetet Sofje, Plovdiv, Varnë, Plevnë, sidhe në katundin Rilë,
i famshëm për manastirin ortodoks. Vlen të theksohet se qënia pranë njëritjetrit,
pa dallim feje, e të mërguarve, ishte jo vetëm dëshmi dhe
konkretizim i thënies së famshme „Feja e shqyptarit asht shqyptaria”, por
edhe garanci për zhvillimin e një veprimtarie të gjithanshme atdhetare. Pas
mbledhjeve te dyqani i Dhimitër Moles, te kafeneja „Shqypria” e Spiro
Goros apo te lokali i Adem Shkabës, pasonte lëçitja dhe shpërndarja e
librave shqip dhe rrahja e shkëmbimi i mendimeve për rrugën që duhej
ndjekur deri në çlirimin e trevave shqiptare nga robëria shumëshekullore
otomane. Në këtë atmosferë të shëndetshme lindi ideja e themelimit të një
shoqërie atdhetare, që të shërbente si vatër për të gjithë emigrantët
shqiptarë. Bëhet fjalë për shoqërinë „Dëshira”, që, siç do të thoshte kënga,
29