Revista Haemus nr. 30-32 - Libraria pentru toti

Stamboll ishte Patrikana Ortodokse e Fenerit dhe autoriteti i e hija e tij e
siguruar qysh nga pushtimi i Konstandinopojës, më 1453, me dekret
sulltanor të Mehmetit II ndihej i fuqishëm kudo.
Naimi ynë edhe në këtë drejtim preferonte këtë greqishte të stërkultivuar të
shekujve plus që e flisnin bashkatdhetarët e krishterë që jetonin në Stamboll
e luanin një rol tepër të rëndësishëm si në Stamboll ashtu edhe në mbarë
krejt perandorinë. Stambolli; pas 1453-shit për një kohë të gjatë ¾ e
popullsisë i pati rume, pasi kaluan mbi 2-3 shekuj, popullsia rume zbriti në
gjysmën e popullsisë së qytetit kozmopolit. Ndërsa në kohën e Naimit ajo
përbënte mbi 1/3 e popullsisë rreth gjysmë milionëshe të kryeqytetit
osman.Naimi ata i takonte në Pera (Bejollë) në Fener e në Balata ku qe vetë
Patriarkana Ortodokse, në Levent, në Gallata, në Arnautqoj, në ishujt e
princave në anë të Kadiqojit, në Çengelqoj etj. Ata ishin të shpërndarë nëpër
Stamboll, por shtesa e rrallë popullsisë, emigrimet, asimilimi, politika e
ndjekur nga sulltanët bëri të vetën. Kapakun do t’ia vinte marrëveshja e
Lozanës më 1923, kur popullsia rume (e krishterë greqishtfolëse) e Detit të
Zi, detit Egje (Izmir etj.) dhe e brendësisë të Anadollit (si Kajseri etj.), do të
zhvendosej për në Greqi dhe ajo myslimane do të dërgohej në Turqi,
pavarësisht se ishte turke ose jo. Stambolli „shpëtoi“ sepse popullsia rume e
tij u ruajt kundrejt ruajtjes së komunitetit mysliman në Thrakën
Perëndimore. E themi „shpëtoi“ në thonjëza sepse hinterlandi i Stambollit
në Thrakën Lindore u „pastrua“ me themel në bazë të marrëveshjes. Koha
bëri të vetën dhe pas vitit 2000 kokoshi mbeti një thelë, as 2000 veta sot, në
kohën që po flasim e shumica pleq. Sipas një të dhëne të Bashkisë së
Stambollit, në fillim të viteve 70 të shekullit 20 kishte 140.000 rumë; prej
këtyre, rreth 100.000 shqiptarë ortodoksë dhe 40.000 rumë greqishtfolës. E
theksoj, nuk duhet të konfondojmë rum me grek. Rum = banor i krishterë
greqishtfolës, grek = banor i Greqisë. (Shpesh, me dashje ose pa dashje
bëhet një konfondim i tillë, si në literaturë ashtu edhe për qëllime të tjera –
L.B.). Një pjesë e mirë e kishave rume të Stambollit kanë qenë të
shqiptarëve, për të mos thënë më shumë. Në vitet ’60 të shekullit XX
shqiptarët deshën të krijojnë kishën e tyre autoqefale të pavarur nga
Patriarkana bizantine e Stambollit, por në sajë të luftës së egër e të
paprinciptë të saj me gjithë mbështetjen që patën nga sivëllezërit e tyre
shqiptarët myslimane të Stambollit, këto përpjekje nuk patën sukses. Naimi
qysh në kohën e vet u gjet në llogoret e kësaj lufte të shqiptarëve të
krishterë të Stambollit për kishën e tyre dhe i mbështeti me gjithë shpirt ata.
Në vitin 1989 udhëtoja me linjën ajrore greke “Olimpik” drejt Stambollit.
Një radhë para meje ishte një zonjë e re me djalin e saj dhe në krah, mesa
dukej, e ëma. Gjithë kohën dëgjoja greqishten e tyre disi të veçantë. Shumë
rrallë fliste djali i vogël 10-12 vjeçar. Më ra në sy në lëvizjet e tyre, në
sjelljet, qëndrimin e tyre njëlloj fisnikërie. Për të mbushur disa fletë që na i
shpërndanë stjuardesat, para se të zbrisnim në aeroportin e Stambollit i
257