Kompletný zborník vo formáte PDF - Jazykovedný ústav Ľudovíta ...

Kilka uwag o języku „Gęśli różnorymych” Jana Rybińskiego
Joanna Kamper-Warejko
Instytut Języka Polskiego, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń
Autor tytułowych Gęśli, Jan Rybiński, pochodził z rodziny czeskiej. W połowie
wieku XVI ojciec poety - Jan Ryba, z rzeszą innych uchodźców, przywędrował
z Moraw do Wielkopolski. Jako wyznawca reformowanego kościoła
braci czeskich został skazany na banicję dekretem cesarza Ferdynanda I Habsburga,
króla Czech i Węgier. Dekret nakazujący opuszczenie braciom czeskim
kraju, skłonił wielu z nich do schronienia się w sąsiedniej Polsce, jednym z niewielu
wówczas państw szczycących się tolerancją wyznaniową. Jan Ryba senior
brał czynny udział w zjazdach, synodach i dyskusjach religijnych. Zachowane
akta synodów dowodzą, że opowiadał się za zjednoczeniem wyznań protestanckich
w Polsce. W 1562 roku nadano mu godność ministra braci czeskich, objął
kościół w Barcinie nad Notecią. Tu przyszedł na świat, około roku 1565 (dokładna
data nie jest znana), Jan Rybiński. Wiadomo, że był starszym bratem
urodzonego w 1566 roku Macieja, późniejszego kaznodziei kalwińskiego i autora
polskiego tłumaczenia Psałterza wydanego w Gdańsku w 1605 roku,
którego liczne wznowienia w Toruniu, Rakowie, Królewcu i innych ośrodkach
protestanckich ukazywały się po rok 1792. Dzieciństwo braci przypadło na okres
polonizacji uchodźców. Jednym z jej przejawów była częsta wówczas praktyka
dodawania do nazwiska szlacheckiej końcówki –iński.
Odnajdujemy więc w literaturze przedmiotu przynajmniej trzy formy nazwiska
poety:
Jan Rybiński, Jan Ryba i Johannes Rybinius. Wraz z bratem otrzymał solidne
wykształcenie. Po edukacji w elementarnej i wyższej szkole braci czeskich, gdzie
nauczano również języka polskiego, udali się bracia Rybińscy w roku 1581 do
gimnazjum gdańskiego, przeżywającego w tym czasie odrodzenie naukowe. Po
roku Jan podejmuje studia w Wittenberdze, a już w dwa lata później zostaje studentem
słynnego uniwersytetu w Heidelbergu. Napływają tu licznie, by studiować
teologię, uczniowie z europejskich ośrodków reformacyjnych, także z Polski. Jan
studiów teologicznych nigdy nie ukończył, interesował się literaturą i prawem.
Nawiązał w tym czasie wiele kontaktów z wybitnymi osobami, zwiedzał miasto,
podróżował do Francji i Szwajcarii. Uciekając prawdopodobnie z Heidelbergu
przed zarazą udał się przez Frankfurt n. Menem, Norymbergę, Miśnię, Erfurt,
Wiedeń, Pragę, Wrocław i Kraków do Wielkopolski. Około roku 1584-1585 objął
na krótko posadę nauczyciela w toruńskim gimnazjum. Dokładna data pierwszego
pobytu poety w Toruniu nie jest jednak znana. Do roku 1589 był w służbie
Ostrorogów, uczył na tamtejszym dworze, wspólnie z Ostrorogami podróżował.
Wrażenia z podróży, swoje przeżycia i wspomnienia przyjaciół notował
w formie poetyckiej. Wydał je po latach w Toruniu pt. Hodoeporicorum liber I
250